تکبیرات افتتاح
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تکبیرهای آغازین
نماز را تکبیرات افتتاح گویند.
و از آن در باب
صلات سخن رفته است.
در آغاز
نماز ـ علاوه بر
تکبیرة الإحرام که جزء نماز هست و
واجب می‌باشد ـ گفتن شش
تکبیر دیگر
مستحب است. اکتفا به سه یا پنج تکبیر نیز
جایز است. به
تکبیرات یادشده (هفتگانه، پنجگانه یا سه گانه) تکبیرات افتتاحیّه گفته می‌شود.
امام خمینی برای تکبیرات افتتاحیه فصلی مستقل در آثار خود قرار داده و معتقد است سالک هنگامی که به حالت قیام در برابر حق‌تعالی ایستاد و نیت خالص کرد برای اجازه ورود در نماز چند تکبیر بگوید و برای گذشت از حجاب‌های مادی دست را بالا برده و خواطر و گرایش‌های طبیعی را پشت سر بیندازد و سه تکبیر بگوید و هرکدام را نشانه گذشتن از حجابی بداند و سپس دعائی را بخواند «اللهم انت الملک الحق المبین لا اله الا انت سبحانک و بحمدک» وسلب مالکیت از غیر حق کند.
بار دیگر نیز دست‌ها را بالا ببرد، رفع حجاب کند و تکبیر چهارم و پنجم بگوید و حجاب‌ها را پشت سر بگذارد سپس با حال خوف‌ورجا پله‌پله همراه تضرع و فروتنی بگوید «لبیک و سعدیک والخیر فی یدک و الشر لیس الیک».
به اعتقاد امام خمینی سالک پس از
تنزیه و
تسبیح حق‌تعالی تکبیر ششم را بگوید و دست‌ها را بالا برد و در پی آن تکبیر هفتم بر زبان جاری کند و سپس توقف کند و این دعا را بگوید «یا محسن قد اتاک المسیء»
به اعتقاد امام خمینی از آداب مهم تکبیرات آن است که
سالک، با مجاهده و ریاضت قبله قلب را محل کبریایی حق قرار دهد.
امام خمینی تقریر این تکبیرات افتتاحیه را از الطاف الهی می‌داند که خداوند به ایشان داده است،
امام خمینی تکبیرات سبعه افتتاحیه را همان خرق حجب سبعه کلیه ملکوتی و ملکی می‌داند که سالک با معراج حقیقی و سیر الی الله دست می‌یابد. به اعتقاد امام خمینی علت اینکه دست‌ها در تکبیرات هفتگانه بلند می‌شود و بالا می‌رود، آن است که در آن قسمی از انقطاع و تخلیص و تضرع است و خداوند دوست دارد که در وقت ذکر او، بنده منقطع به‌سوی او باشد و شاید سرّ رفع ید که به‌واسطه آن غیر را به پشت سر می‌گذارد انقطاع از ما سوی الله است.
درصورت گفتن تکبیرات افتتاح، در اینکه تکبیرة الإحرام یکی از آن تکبیرات است، در نتیجه نماز تنها با یک تکبیر که به
نیّت تکبیرة الإحرام گفته می‌شود، افتتاح می‌گردد ویا افتتاح نماز با مجموع تکبیرات نیز صحیح است، بدین معنا که مجموع تکبیرها تکبیرة الإحرام را تشکیل می‌دهد، اختلاف است.
مشهور قول اوّل است، بلکه بر آن ادعای
اجماع شده است.
بنابر قول مشهور ـ که تکبیرة الإحرام را یکی از تکبیرها می‌داند ـ در اینکه
نمازگزار مخیّر است بین اینکه هر یک از تکبیرات را تکبیرة الإحرام قرار دهد یا تنها تکبیر اوّلی ـ بنابر نظر برخی ـ یا آخری را ـ بنابر رأی برخی دیگر ـ اختلاف است.
متن کتاب
تحریرالوسیله نشان می‌دهد که امام خمینی هم‌نظر با مشهور معتقد است تکبیرة الاحرام که
تکبیرة الافتتاح نیز نامیده می‌شود
و
رکن است که با کم‌شدن و همچنین با زیادشدن آن
عمداً یا
سهواً، نماز باطل می‌شود،
یکی بیشتر نیست. و « مستحب است، شش تکبیر بر تکبیرة الاحرام افزوده شود، یا قبل از تکبیرة الاحرام یا بعد از آن و یا برخی قبل و برخی دیگر بعد از آن، و
احتیاط همان صورت اول است (که همه قبل از تکبیرة الاحرام باشند) بنابراین هفتمین تکبیر را تکبیرة الاحرام قرار می‌دهد. و
افضل آن است که سه تکبیر را پشت‌سرهم گفته، سپس بگوید: «اللَّهُمَّ، انْتَ الْمَلِکُ الْحَقُّ الْمُبینُ، لا الهَ الَّا انْتَ، سُبْحانَکَ، انّی ظَلَمْتُ نَفْسی فَاغْفِرْ لی ذَنْبی انَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ الّا انْتَ» سپس دو تکبیر بگوید و پس از آن‌ها بگوید: «لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ وَ الْخَیْرُ فی یَدَیْکَ وَ الشَّرُّ لَیْسَ الَیْکَ وَ الْمَهْدیُّ مَنْ هَدَیْتَ، لا مَلْجَاَ مِنْکَ الّا الَیْکَ، سُبْحانَکَ وَ حَنانَیْکَ، تَبارَکْتَ وَ تَعالَیتَ، سُبْحانَکَ رَبَّ الْبَیْتِ» سپس دو تکبیر دیگر بگوید سپس بگوید: «وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذی فَطَرَ السَّمَاواتِ وَ الْارْضَ، عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ، حَنیفاً مُسْلِماً وَ ما اَنَا اَنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ، انَّ صَلاتِی وَ نُسُکی وَ مَحْیایَ وَ مَماتی للَّه رَبِّ الْعالَمینَ، لا شَریکَ لَهُ وَ بِذلِکَ امِرْتُ وَ انَا مِنَ الْمُسْلِمینَ» و پس از آن «اعوذ باللَّه من الشیطان الرَّجیم» گفته و قرائت را شروع کند.»
استحباب تکبیرات افتتاح در نمازهای مستحب نیز ثابت است؛ هرچند از برخی
قدما اختصاص آن به نمازهای واجب نقل شده است.
گروهی نیز استحباب آن را به هفت مورد اختصاص داده‌اند: نمازهای واجب،
نماز وتیره،
نماز وتر،
رکعت اوّل
نافله ظهر،
نافله مغرب،
نماز احرام و
نماز شب. احتمال می‌رود مراد قائلان به این قول تأکید استحباب در موارد یادشده باشد نه اختصاص آن.
تکبیرات افتتاح را می‌توان پی درپی گفت؛ لیکن افضل آن است که بعد از گفتن هر یک از تکبیرات سوم، پنجم و هفتم دعاهای وارد شده خوانده شود.
و «
احتیاط (واجب) آن است که (نمازگزار) تکبیرة الاحرام را به دعای قبل از آن متّصل نکند که در نتیجه، همزه «اللَّه» حذف گردد.»
برای
امام مستحب است
تکبیرة الإحرام را بلند ادا کند تا
مأمومین بشنوند، لیکن شش تکبیر دیگر را آهسته بگوید.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۲، ص۵۹۴. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.
