تلازم شرطیات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تلازم شرطیات یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای از احکام و لواحق قضایا است.
بعضی از منطقی‌ها بعد از مباحث قضایا به احکام و لواحق قضایا می‌پردازند و از جمله مباحثی که به عنوان مباحث الحاقی از آن یاد می‌کنند بحث تلازم شرطیات است.
در این بحث، اَشکالی از قضایا بیان می‌شود که مستلزم برخی از قضایای شرطیه است:
قضایای مستلزم
قضیه متصله لزومیه موجبه کلیه؛
هرگاه در
قضیه شرطیه، لزوم کلی بین
مقدم و
تالی صادق باشد (مانند: کلما کانت الشمس طالعة فالنهار موجود) دو قضیه دیگر را لازم دارد:
ا) قضیه منفصله‌ای که مضمون آن منع اجتماع بین عین مقدم و
نقیض تالی قضیه اول است؛ مانند: دائما امّا ان یکون الشمس طالعة و امّا ان لا یکون النهار موجوداً.
ب) قضیه منفصله‌ای که مضمون آن منع خلو بین نقیض مقدم و عین تالی قضیه اول است؛ مانند: دائما امّا ان لایکون الشمس طالعة و امّا ان یکون النهار موجوداً.
این دو قضیه،
عکس قضیه اول‌اند و گرنه اگر متعاکس نباشند لزوم و انفصال باطل می‌شود.
قضایای مستلزم
قضیه منفصله عنادیه حقیقیه؛ قضیه منفصله حقیقیه، مثل: «
العدد امّا زوج و امّا فرد»، مستلزم چهار قضیه متصله است:
ا) کلّما کان
العدد زوجاً فلیس بفردٍ.
ب) کلّما کان
العدد فرداً فلیس بزوجٍ.
ج) کلّما لم یکن
العدد زوجاً فهو فردٌ.
د) کلّما لم یکن
العدد فرداً فهو زوجٌ.
قضیه منفصله مانعة الجمع، مانند: «هذا الشبح امّا شجر او حجر»، مستلزم قضیه منفصله مانعة الخلوی است که مرکب از نقیض دو جزء باشد؛ مانند: هذا الشبح امّا لاشجر او لاحجر.
قضیه منفصله مانعة الخلو، مانند: «زید امّا ان یکون فی البحر و امّا ان لا یغرق»، مستلزم قضیه منفصله مانعة الجمعی است که مرکب از نقیض دو جزء باشد؛ مانند: زید امّا ان لا یکون فی البحر و امّا یغرق.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌المیزان.
• قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تلازم شرطیات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۱۰.
