تعلیقات الفصول فی الأصول (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تعلیقات الفصول فی الاصول»، اثر عربی حاج
شیخ احمد شیرازی متوفی ۱۳۳۲ ق. می‌باشد که توسط محمد قانع کازرونی، تهیه و تدوین شده است. کتاب، به منظور توضیح غوامض و تشریح مطالب مطرح شده در کتاب «الفصول»، نوشته شده است.
کتاب، با مقدمه شیخ محمد حسین بن شیخ علی، آل
کاشف الغطاء، در بیان مقام علمی مؤلف، آغاز و مطالب، در سه جلد، بدون فصل بندی خاصی، ارائه شده است.
نویسنده، به گوشه‌ای از متن اصلی اشاره کرده و مطالب خود را ذیل آن، آورده است.
جلد اول، دربردارنده یک مقدمه بوده و پس از آن وارد مباحثی شده که می‌توان آنها را، در قالب چهار بخش دسته بندی کرد.
مقدمه،
تعریف علم و بیان موضوع آن را بر عهده دارد. نویسنده، در این قمست،
مبادی علم را، به آنچه که علم بر آن مبتنی می‌گردد، معنا کرده و آن را به دو دسته زیر، تقسیم نموده است:
۱.
تصورات: شامل موضوع علم، جزء موضوع علم، جزئی تحت موضوع علم و
عرض ذاتی موضوع علم است؛
۲.
تصدیقات: عبارتند از مقدماتی که قیاس‌های علم از آنها تشکیل می‌شود که یا خود، بین و روشن می‌باشند و یا در علوم دیگر روشن می‌شوند.
در ادامه، مبادی، به
عام و خاص تقسیم و شروط و اموری که
اجتهاد، متوقف بر آنها می‌باشد، بیان شده است.
نویسنده، مسائل هر علم را، تمام قضایای واقعیه یا محمولاتی که به حسب واقع، منتسب به موضوعات آن قضایا باشند، می‌داند و معتقد است که این امر، به قوت خود باقی است، هر چند که کسی به آن علم نداشته باشد؛ مثلا فاعل، به حسب واقع، مرفوع است و لو اینکه کسی آن را درک نکند.
وجود علاقه مشابهت میان معنای حقیقی و مجازی، بیان مقصود از مبادی مقدمات،
وضع تخصصی تعینی و
وضع تخصصی تعیینی، اقوال مختلف پیرامون علم
خداوند، نسبت شی ء به خودش، مباحث مربوط به اجتهاد، از جمله: لزوم
علم رجال، تقسیم علم به شی ء به
معلوم بالعرض و
معلوم بالذات و تفسیر قواعد به وسیله امور کلی، از دیگر مسائل مطرح شده در مقدمه می‌باشند.
بخش اول، مباحث مربوط به «وضع» را مورد بحث و بررسی قرار داده است. تقسیم دلالت به عقلیه، طبعیه و وضعیه، تعریف
وضع قصدی تعیینی، احتمالات چهارگانه پیرامون
وضع و موضوع له، افعال سجایا و وضع
واحد شخصی و
نوعی، از مهم‌ترین مباحث این فصل می‌باشند.
در بخش دوم، این مطلب مورد بررسی قرار گرفته است که آیا الفاظ، برای ذات معانی وضع شده‌اند یا برای معانی از آن جهت که مرادند؟.
نویسنده، در این قسمت، قائل به حجیت
اصل مثبت در مباحث الفاظ شده، زیرا معتقد است که حجیت اصول، در این بحث، به سبب تعبد و اخبار نیست، بلکه از باب
ظن نوعی و
شخصی است.
به اعتقاد وی، وضع، دارای دو نوع اطلاق به نام‌های تخصیص و اختصاص بوده و فرق میان آن دو، اعتباری است نه ذاتی.
بخش سوم، به بررسی انواع دلالات، اختصاص دارد. نویسنده، در دلالت چیزی بر چیز دیگر، وجود ملازمه را برای انتقال از یکی از متلازمین به دیگری، شرط دانسته و به این نکته اشاره دارد که در صورت عدم وجود ملازمه، از علم به چیزی، علم به چیز دیگر به دست نخواهد آمد، زیرا در این صورت، ربطی بین علوم وجود نخواهد داشت و این علقه لزومیه، یا از جعل و وضع به دست می‌آید (علقه جعلیه وضعیه) یا از ذات (علقه ذاتیه).
دلالت عقلیه و طبعیه، اعم بودن علم ماخوذ در حد وضع از
علم تفصیلی،
اجمالی و علم موقوف بر تبادر، حقیقت اطلاقیه، تعلیلیه و تقییدیه، کلام محقق قمی پیرامون تضمن و التزام و بررسی اقوال مختلف در باره
استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد از دیگر مباحث این فصل می‌باشند.
در آخرین بخش، در مبحثی کوتاه، تقسیم
لفظ به مفرد و مرکب، بررسی شده است.
جلد دوم، با مقدمه کوتاهی از شیخ آغا بزرگ تهرانی در بیان گوشه‌ای از زندگانی مؤلف و آثار وی، آغاز شده است.
از جمله مباحث مهم این جلد، عبارتند از: عقلی بودن
دلالت تضمنیه ،
التزامیه و مجازیه،
اتحاد دال و مدلول، تفسیر
دلالت عقلیه،
اصالت عدم سبق حادث، بحث از واضع حقیقی،
حقیقت و مجاز، تسبب اعدادی، تقسیم واحد به عددی شخصی و حقیقی، اقوال مختلف در
اشتراک لفظی و...
آخرین جلد، ادامه مباحث جلد قبلی را دنبال کرده و از جمله مهم‌ترین مباحث آن، می‌توان به دلایل حجیت بعضی از
ظنون، عدم وقوع مجاز بدون حقیقت، کلام
محقق قمی در مورد معنای مجازی،
شک سببی و
مسببی، بررسی اقوال مختلف پیرامون اخذ به
ظواهر که عبارتند: از
سببیت مطلقه،
سببیت مقیده،
ظن نوعی مطلق،
ظن نوعی مقید و
ظن شخصی فعلی،
اصالت عدم وضع و احوال ماموربه به اعتبار مطلوب بودن آن، اشاره کرد.
کتاب، چاپ سنگی بوده و فاقد انواع فهرست و پاورقی است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
