تعقل در انگور (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خداوند در
قرآن کریم به تفکر در آفریده ها و نعمت هایش تأکید دارد، یکی از این
آثار الهی چگونگی رشد و ثمر دادن
انگور است.
تامل و تحقیق در چگونگی ثمر دادن و به رشد رسیدن انگور، آن چیزی است که خداوند آن را برای
اهل فکر لازم می داند.
• و هو الذی انزل من السمآء مآء... فاخرجنا منه... وجنت من اعناب... انظروا الی ثمره اذا اثمر وینعه...(و اوست كسى كه از
آسمان آبى فرود آورد پس به وسيله آن از هر گونه
گیاه برآورديم و از آن (گياه)
جوانه سبزى خارج ساختيم كه از آن دانه هاى متراكمى برمى‌آوريم و از شكوفه
درخت خرما خوشه هايى است نزديك به هم و (نيز) باغهايى از انگور و
زیتون و
انار همانند و غير همانند خارج نموديم به ميوه آن چون ثمر دهد و به (طرز) رسيدنش بنگريد قطعا در اينها براى مردمى كه
ایمان مى‌آورند نشانه هاست.)
تفسیر المیزان می فرماید: «خدای تعالی در این
آیه شریفه چند فقره از چیزهایی را که به دست قدرت خود آفریده خاطرنشان ساخته تا آنانکه دارای
عقل و بصیرتند در خلقت آنها نظر کرده و بدین وسیله به
توحید خدای تعالی راه یابند: بعضی از آن مذکورات اموری هستند مربوط به
زمین ، مانند شکافتن دانه‌های گیاهان و هسته‌های درختان و امثال آن، بعضی دیگر اموری هستند مربوط به آسمان، مانند پدید آوردن
شب و
صبح و به وجود آوردن آفتاب و ماه و ستارگان، بعضی دیگر مربوط به خود
آدمی و اینکه تمامی افراد بشر از یک فرد منشعب شده، که بعضی از آنان مستقر و بعضی دیگر مستودعند، و بعضی دیگر اموری هستند مربوط به همه آن مذکورات، و آن فرستادن
باران از آسمان و فراهم ساختن غذا برای نباتات، میوه‌ها، حیوانات و آدمیان و رویاندن اشیایی که قوه روئیدن دارند مانند گیاه و حیوان و
انسان است.
خدای تعالی در این آیه
ستارگان را آیتی مخصوص مردم دانا، و انشای نفوس بشری را آیتی مخصوص به مردمان فقیه، و تدبیر نظام روئیدنیها را آیتی مخصوص به مردم با ایمان شمرده است، و این به خاطر مناسبتی است که در میان می‌باشد، مثلا نظر در تدبیر نظام را از این جهت اختصاص به مردم با ایمان داد که تفکر در آن احتیاج به درس خواندن و مؤونه علمی ندارد، بلکه هر فهم عادی نیز می‌تواند در آن نظر کرده از دقتی که در آن بکار رفته پی به صانع آن ببرد، بشرط اینکه همین مقدار فهم عوامیش به نور ایمان روشن و متنور بوده و قذارت عناد و لجاج آن را آلوده نکرده باشد. به خلاف نظر در ستارگان و اوضاع آسمان که هر کسی نمی‌تواند از آن سر درآورده و به دقایق آن پی ببرد، بلکه مخصوص است به دانشمندانی که تا حدی آشنایی به دست آورده باشند، و همچنین سر درآوردن از خصوصیات نفس و
اسرار خلقت آن که علاوه بر داشتن مؤ نه علمی کافی محتاج است به مراقبت باطن و
تهذیب نفس .»
وجود باغ‌های انگور و حبوب و خرما و برتری برخی بر برخی دیگر، در عین مجاورت با یک دیگر و
آبیاری از یک آب، از آیات
الهی برای خردمندان است.
... وجنت من اعنـب وزرع ونخیل صنوان وغیر صنوان یسقی بمآء وحد ونفضل بعضها علی بعض فی الاکل ان فی ذلک لایـت لقوم یعقلون (و در زمين قطعاتى است كنار هم و باغهايى از انگور و كشتزارها و درختان خرما چه از يك ريشه و چه از غير يك ريشه كه با يك آب سيراب مى‌گردند و (با اين همه) برخى از آنها را در
میوه (از حيث مزه و نوع و كيفيت) بر برخى ديگر برترى مى‌دهيم بى گمان در اين (امر نيز) براى مردمى كه تعقل مى‌كنند دلايل (روشنى) است .)
تفسیر نمونه میگوید: «دیگر اینکه در همین زمین باغها و درختانی وجود دارد از انواع انگور و زراعتها و نخلها (و جنات من اعناب و زرع و نخیل).
و عجب اینکه این درختان و انواع مختلف آنها، گاهی از یک پایه و
ساقه میرویند و گاه از پایه‌های مختلف (صنوان و غیر صنوان). ((صنوان) ) جمع ((صنو)) در اصل به معنی شاخه‌ای است که از تنه اصلی درخت بیرون میآید و بنابراین صنوان به معنی شاخه‌های مختلفی است که از یک تنه بیرون میآید.
جالب اینکه گاه می‌شود که هر یک از این شاخه‌ها، نوع خاصی از میوه را تحویل می‌دهد، ممکن است این جمله اشاره به مساله استعداد درختان برای پیوند باشد که گاه بر یک پایه چند پیوند مختلف میزنند و هر کدام از این پیوندها رشد کرده و نوع خاصی از میوه را به ما تحویل می‌دهد،
خاک یکی، و ریشه و ساقه یکی، اما میوه و محصولش مختلف و متفاوت است!
و عجیبتر اینکه، ((همه آنها از یک آب سیراب می‌شوند)) (یسقی بماء واحد) و با این همه، بعضی از این درختان را بر بعض دیگر از نظر میوه برتری میدهیم (و نفضل بعضها علی بعض فی الاکل).
حتی بسیار دیده‌ایم که در یک درخت یا در یک شاخه، میوه هائی از یک
جنس وجود دارد که طعمها و رنگهای متفاوت دارند، و در جهان گلها بسیار دیده شده است که یک بوته گل و حتی یک شاخه، گلهائی به رنگهای کاملا مختلف عرضه می‌کند.
این چه
آزمایشگاه و لابراتوار اسرار آمیزی در شاخه درختان به کار گذارده شده است که از مواد کاملا یکسان، ترکیبات کاملا مختلف تولید می‌کند که هر یک بخشی از نیازمندی انسان را برطرف می‌سازد.
آیا هر یک از این اسرار دلیل بر وجود یک مبدء حکیم و عالم که این نظام را
رهبری کند نیست. اینجاست که در پایان آیه می‌فرماید: ((در این امور نشانه هائی است از عظمت خدا برای آنها که تعقل و اندیشه می‌کنند)) (ان فی ذلک لایات لقوم یعقلون).
رویش درختان انگور با آب باران، از
نشانه‌های الهی برای صاحبان اندیشه می باشد.
هو الذی انزل من السمآء مآء... • ینبت لکم به الزرع... والاعنـب... ان فی ذلک لایة لقوم یتفکرون (اوست كسى كه از
آسمان آبى فرود آورد كه (آب) آشاميدنى شما از آن است و روييدنى(هايى) كه (
رمه هاى خود را) در آن مى‌چرانيد (نيز) از آن است. • به وسيله آن
کشت و
زیتون و درختان خرما و انگور و از هر گونه محصولات (ديگر) براى شما مى‌روياند قطعا در اينها براى مردمى كه انديشه مى‌كنند نشانه اى است.)
تفسیر شریف المیزان در ذیل آیات فوق می فرماید: «از اینجا به نوعی دیگر از نعمتهای خدا اشاره می‌شود که همه از روئیدنیها هستند که
بشر و غیر بشر از آنها استفاده‌های غذائی می‌کنند، و عواملی که در پیدایش آنها دخالت دارند، از قبیل تاریکی شب،
روشنی روز ،
آفتاب ،
ماه ، و امثال این عوامل را بر می‌شمارد و لذا سیاق قبلی را عوض کرده و فرمود: ((هو الذی انزل من السماء)) و حال آنکه اگر سیاق قبلی را رعایت می‌کرد می‌بایست می‌فرمود: ((انزل من السماء)). .. ینبت لکم به الزرع و الزیتون و النخیل و الاعنب و من کل الثمرت...
((زیتون))، درخت معروفی است که به میوه آن نیز زیتون گفته می‌شود، بعضی هم گفته‌اند: کلمه زیتون
اسم جنس جمعی است، و واحد آن را ((زیتونه) ) می‌گویند، و همچنین کلمه ((نخیل) ) که در واحدش ((نخیله) ) گفته می‌شود، و این کلمه هم بر واحد اطلاق می‌شود و هم بر جمع، و کلمه ((اعناب))، جمع ((عنبه) ) است که میوه
درخت مو است، این کلمه نیز هم بر خود درخت اطلاق می‌شود و هم بر میوه اش.»
محصولاتی که از درختان انگور و میوه آن به دست میآید، مایه تفکر عاقلان است.
• ومن ثمرت النخیل والاعنـب تتخذون منه سکرا ورزقا حسنا ان فی ذلک لایة لقوم یعقلون (و از ميوه درختان خرما و انگور باده مستى بخش و خوراكى نيكو براى خود مى گيريد قطعا در اين(ها) براى مردمى كه تعقل مى‌كنند نشانه اى است.)
شیخ طبرسی در تفسیر آیه می فرماید: « (ومن ثمرات النخیل والاعناب تتخذون منه سکرا) • قیل: معناه ولکم عبرة فیما اخرج الله لکم من ثمرات النخیل والاعناب، عن الحسن. وقیل: معناه من ثمرات النخیل والاعناب ما تتخذون منه سکرا. والعرب تضمر ما الموصولة کثیرا. قال سبحانه: • (واذا رایت ثم رایت نعیما) • ای: ما ثم.
وقیل: ان تقدیره ومن ثمرات النخیل والاعناب شئ تتخذون منه سکرا• (ورزقا حسنا) • فحذف الموصوف لدلالة الصفة علیه، والاعناب، عطف علی الثمرات‌ای:
ومن الاعناب شئ تتخذون سکرا، وهو کل ما یسکر من الشراب کالخمر. والرزق الحسن: ما احل منهما کالخل والزبیب، والرب، والرطب، والتمر، عن ابن مسعود، وابن عباس، وسعید بن جبیر، والحسن، وقتادة، ومجاهد، وغیرهم.»
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۵، ص۳۰۱، برگرفته از مقاله «تعقل در انگور».
