ترجمه اصول فقه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب
اصول فقه توسط دکتر
علی شیروانی ترجمه شده است.
کتاب «اصول الفقه (للمظفر)»، به
زبان عربی ، تالیف شیخ محمد رضا بن محمد بن عبدالله آل مظفر نجفی (متوفای ۱۳۸۳ ق)، است. نام این کتاب، در «
الذریعة » و «
اعیان الشیعة » دیده نمی‌شود و فقط
آقا بزرگ تهرانی در «
نقباء البشر »، جلد ۲، صفحه ۷۷۲، از آن به عنوان یکی از تالیفات
مرحوم مظفر یاد کرده است.
از
تاریخ دقیق تالیف و انتشار کتاب، اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی با توجه به حاشیه صفحه ۷ که در مورد
شیخ محمد حسین اصفهانی (متوفای ۱۳۶۱ ق)، با عبارت «قدس سره» تعبیر آورده، به نظر می‌رسد بین سال‌های ۱۳۶۱ ق تا ۱۳۸۳ که
زمان وفات مرحوم مظفر است، تالیف شده باشد و با توجه به اینکه مؤلف، در کتاب، مباحثی را از «المنطق» نقل می‌کند، معلوم می‌شود ایشان، «
اصول الفقه » را بعد از «
المنطق » نگاشته است.
کتاب، در دو جلد انتشار یافته است و جلد اول، از دو قسمت تشکیل شده که در قسمت اول، مدخل، مقدمه و مقصد اول (مباحث الفاظ) آورده شده و قسمت دوم، شامل مقصد دوم (مباحث عقلیه) می‌باشد.
جلد دوم نیز از دو قسمت تشکیل شده که شامل مقصد سوم (مباحث
حجت ) و مقصد چهارم (
اصول عملیه ) می‌باشد.
قبل از بیان مباحث موجود در کتاب، لازم است به این نکته اشاره شود که مؤلف، در تقسیم مباحث اصولی به مقاصد چهارگانه، از استاد خویش، شیخ محمد حسین اصفهانی، پیروی کرده است.
مدخل کتاب، شامل مباحث تعریف
علم اصول ،
حکم واقعی و
ظاهری و موضوع علم اصول می‌باشد.
در مقدمه، مباحثی نظیر
وضع ،
اقسام وضع ، استعمال حقیقی و مجازی، لفظ مشترک،
حقیقت شرعی و صحیح و اعم مطرح شده است.
در
مباحث الفاظ ، از معانی الفاظ و ظواهر، به صورت عام و در مباحث عقلی، از لوازم احکام فی نفسه (اگر چه مدلول لفظ نباشد) و در مباحث حجت، از حجیت و دلیل بودن و در مباحث اصول عملیه، از مرجع و منبع
مجتهد هنگامی که
دلیل اجتهادی وجود نداشته باشد، بحث می‌شود.
مقصد اول که مربوط به مباحث الفاظ می‌باشد، دارای ۷ باب است که عبارتند از:
۱.
مشتق ؛ ۲.
اوامر ؛ ۳.
نواهی ؛ ۴.
مفاهیم ؛ ۵.
عام و خاص ؛ ۶.
مطلق و مقید ؛ ۷.
مجمل و مبین .
در بحث اوامر، اقسام
واجب (مطلق و مشروط، عینی و کفایی، تعیینی و تخییری، نفسی و غیری، تعبدی و توصلی، معلق و منجز) مطرح می‌شود.
در بحث مفاهیم،
مفهوم شرط ،
وصف ،
غایت ،
حصر ، عدد و لقب مطرح می‌گردد.
قسمت دوم از جلد اول، مبحث ملازمات عقلیه است و شامل مقدمه و دو باب می‌باشد و باب اول، خود، شامل سه مبحث است:
۱.
حسن و قبح عقلی ؛ ۲. ادراک عقلی حسن و قبح؛ ۳. ثبوت ملازمه بین
حکم عقل و
حکم شرع .
در باب دوم، بحث غیر مستقلات عقلی که شامل ۵ مسئله است، آورده شده که مسئله اول، اجزاء، مسئله دوم،
مقدمه واجب ، مسئله سوم، بحث
ضد ، مسئله چهارم،
اجتماع امر و نهی و مسئله پنجم، دلالت نهی بر
فساد می‌باشد.
مقصد سوم (مباحث حجت)، شامل ۹ باب می‌باشد:
۱.
کتاب عزیز؛ ۲.
سنت ؛ ۳.
اجماع ؛ ۴. دلیل عقلی؛ ۵.
حجیت ظواهر ؛ ۶.
شهرت ؛ ۷.
سیره ؛ ۸.
قیاس ؛ ۹.
تعادل و تراجیح .
در مقصد چهارم، مبحث
استصحاب آمده است.
مؤلف، بر خلاف کتاب‌های اصولی دیگر، بحث تعادل و تراجیح را در مباحث حجت مطرح کرده است. هم چنین در مسئله
اجزاء ،
اقتضا را به معنای
علیت و تاثیر دانسته و سپس نتیجه گرفته که این مبحث، از مباحث الفاظ نیست، بلکه از مباحث ملازمات عقلی می‌باشد.
۱. از مهم‌ترین ویژگی‌های کتاب، این است که حلقه واسطه بین کتاب «
معالم الدین » و «
کفایة الاصول » می‌باشد و برای طلاب مبتدی و جوان نوشته شده است.
۲. مؤلف، با توجه به تسلطی که بر
علم منطق داشته‌اند، بعضی از مباحث منطقی را در متن کتاب مورد استفاده قرار داده و تفصیل بعضی از مباحث منطقی را در مباحثی نظیر
مجمل و مبین و
مقدمه واجب و غیر آن، به کتاب «
المنطق » ارجاع می‌دهند.
۳. بیان تاریخچه بعضی از مباحث اصولی که در تبیین مباحث اصولی مفید واقع می‌شود؛ مثلا در بحث وجوب مقدمه واجب، تاریخچه این نظریه، در حاشیه کتاب بیان شده است.
یا بحث ترتب که در ابتدا به وسیله
محقق ثانی مطرح شد و توسط
میرزای شیرازی مستدل و مستحکم گردید و به وسیله
محقق نایینی یا دیگر شاگردان میرزای شیرازی
تنقیح و
تبیین شد، در جلد اول صفحه ۳۰۹ کتاب آمده است.
هم چنین در بحث اینکه آیا
اطلاق ، به دلیل
وضع است یا به سبب
مقدمات حکمت ، تاریخچه بحث و نظر
سلطان العلما ، صاحب حاشیه بر معالم را به خوبی مطرح می‌نمایند.
نمونه دیگری از بیان تاریخچه مباحث اصولی، بحث دلیل عقلی است که مؤلف، از
شیخ مفید ، شروع و سپس از
شیخ طوسی و بعد از آن، از
ابن ادریس ،
محقق حلی ،
شهید اول و... یاد کرده و به صورت مبسوطی این مسئله را مطرح نموده است.
۴. بنای مؤلف، بر طرح مختصر مباحث می‌باشد و مکررا در کتاب، این چنین دیده می‌شود که در این مجال، امکان طرح وسیع این مبحث وجود ندارد؛ حتی گاهی مؤلف، مناقشاتی در نظریات بزرگانی همچون
مرحوم نایینی دارد، اما به دلیل مبنای فوق، متعرض آن نمی‌شود.
۵. آدرس دقیق مطالب ذکر شده در همین کتاب و یا کتاب‌های دیگر، در متن کتاب و یا حاشیه نوشته شده است و حتی گاهی نام مقرر را نیز نقل می‌کند.
۶. احاطه مؤلف به آرای اصولی‌های
شیعه و اهل تسنن.
۷. قلم روان و ساده برای طرح مباحث پیچیده
علم اصول .
از مباحثی که مؤلف، به طور مستقل و مفید مطرح نموده و از ابتکارات ایشان است، بحث
مستقلات عقلیه و غیر مستقلات عقلیه می‌باشد.
از دیگر ابتکارات مؤلف، طرح وسیع و مبسوط
حسن و قبح عقلی می‌باشد. وی، در این قسمت، برای
حسن و قبح ، سه معنای کمال و نقص، ملایمت و
منافرت و
مدح و ذم را ذکر کرده و از میان این معانی سه گانه محل نزاع را مشخص می‌کند.
یکی دیگر از نوآوری‌های مفید کتاب بحث
دلالت اقتضاء و
دلالت تنبیه و
دلالت اشاره است که به صورت بحث مستقلی مطرح شده است و همان طور که مؤلف متذکر شده، در کتاب‌های اصولی متعارف، این بحث مطرح نشده است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
