تدبر در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تدبر در
قرآن، تفکر در
قرآن برای کشف
مفاهیم و روابط ناپیدا است.
«تدبر» از ریشه «دبر» به معنای اندیشیدن در ماورای امور و فراتر از
ظاهر کارها و
مسائل است که ژرف اندیشی،
عاقبت اندیشی و درنتیجه کشف حقایقی را درپی دارد که در ابتدای
امر و با نظر سطحی به
چشم نمی‌آید.
تدبر در
قرآن عبارت است از:
۱. اندیشیدن در ورای
ظواهر آیات به منظور روشن شدن چهره باطنی
قرآن، در حد
امکان؛
۲. جست وجو برای کشف مفاهیم و روابط ناپیدا در هریک از آیات و ارتباط آن‌ها با یکدیگر؛
۳. پی گیری و کشف انسجام و هماهنگی بین آیات.
مشتقات این واژه چهار بار به شرح ذیل در
قرآن به کار رفته است:
۱. (افلا یتدبرون
القرآن ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا)؛ "آیا در (معانی)
قرآن نمی‌اندیشند اگر از جانب غیر
خدا بود قطعا در آن اختلاف بسیاری می‌یافتند"
؛
۲. (افلم یدبروا القول...) ؛ "آیا در (عظمت) این سخن نیندیشیده‌اند"
؛
۳. (افلا یتدبرون
القرآن‌ام علی قلوب اقفالها)؛ "آیا به آیات
قرآن نمی‌اندیشند یا (مگر) بر دلهایشان
قفلهایی نهاده شده است"
؛
۴. (کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا آیاته ولیتذکر اولوا الالباب)؛ "
[۴] کتابی مبارک است که آن را به سوی تو
نازل کرده‌ایم تا در(باره) آیات آن بیندیشند و خردمندان
پند گیرند".
در
روایتی از
امیرمؤمنان علی علیه‌السّلام آمده است: «الا لا خیر فی قراءة لیس فیها تدبر؛ هان! هیچ
خیری در
قرائت قرآن بدون
تدبر وجود ندارد».
به اعتقاد
امام خمینی نخستین اثر تلاوت آگاهانه و تدبر در
قرآن این است که وحیانی بودن آن را برای شخص متدبر روشن می‌سازد این امر به دلیل نظم و هماهنگی شگفتی است که در محتوا و اسلوب آیات آن به چشم می‌خورد ازاین‌رو کسی که تفکر و تدبر در معانی
قرآن می‌کند کم‌کم در قلبش اثر می‌کند و در مراحل بالاتر،
حقیقت اقرا و اصعد را در همین عالم در می‌یابد تا آنکه
کلام الهی را بی‌واسطه از متکلمش می‌شنود.
دومین اثر تدبر در
قرآن، معرفت به
حقیقت دین است. امام خمینی بر این عقیده است که متدبر در
قرآن در صورت ادامه این مسیر، تفکر در
قرآن برای نفسش عادی می‌شود و طریق استفاده از آن برایش باز می‌شود و به معارف حقه
قرآن دست می‌یابد و ابوابی برای او مفتوح می‌شود که تاکنون نبوده، و مطالب و معارفی از
قرآن استفاده می‌کند که تاکنون به‌هیچ‌وجه استفاده نمی‌کرد.
سومین مرتبه اثر تدبر در
قرآن؛ رسیدن به آرامش و شفای قلبی است به اعتقاد امام خمینی باید انسان با تدبر در آیات الهی، مراتب سلامت و شفای قلبی را از مرتبه دانی که همان قوای ملکی است و منتهی نهایت آنکه
قلب سلیم است به دست آورد. سلامت قوای ملکی و ملکوتی، گم‌شده قاری
قرآن است، که در این کتاب آسمانی این گم‌شده موجود است و باید با تفکر و تدبر، آن را استخراج کرد.
چهارمین مرتبه اثر تدبر در
قرآن، رهایی از فتنه‌ها و گناهان است. زیرا از مسائل مهم سیاسی
قرآن دعوت به وحدت و منع از اختلاف است.
پنجمین مرتبه اثر تدبر، توکل است، به باور امام خمینی از جمله نتایج عرضه خود به
قرآن هدایت و توکل و اعتقاد به خداوند است.
•
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «تدبر در قرآن». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.
