تبسم (فقه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خنده از حالات شخص است که در هنگام
شادی بروز می‌کند. از
احکام آن در بابهای
طهارت،
صلات،
حج و
کفارات سخن گفته‌اند.
خنده حالتی در چهره، ناشی از شادی،
رضایت یا
تمسخر است.
تبسم و
لبخند مستحب است و در روایات آمده است: «خنده
مؤمن تبسم است»؛
چنان که لبخند زدن بر چهره مؤمن
و هم سفران
استحباب دارد.
خندیدن با صدای بلند (
قهقهه)
کراهت دارد و
مستحب است پس از آن به جهت
کفاره بگوید: «أللَّهُمَّ لا تَمْقُتنی؛ خدایا بر من
خشم مگیر».
زیاد خندیدن و خنده بی جهت
و نیز خندیدن در
تشییع جنازهو
گورستانمکروه است.
خنده صدا دار (
قهقهه) در
نماز از روی
عمد موجب بطلان آن است؛ هرچند از روی
اضطرار باشد. خنده از روی
سهو موجب بطلان نماز نمی‌گردد؛
چنان که
تبسم نیز نماز را باطل نمی‌کند؛
هرچند بنابر تصریح برخی،
مکروه است.
برخی مطلق خنده- جز تبسم- در
نماز را، هرچند بی صدا باشد، موجب بطلان آن دانسته‌اند. در مقابل، برخی، صرف با صدا بودن خنده- بدون قهقهه یا بلند بودن صدا- را موجب بطلان ندانسته‌اند. برخی نیز در عدم بطلان نماز به قهقهه سهوی اشکال کرده‌اند. برخی، قهقهه سهوی را در صورت محو صورت
نماز با آن موجب بطلان نماز دانسته‌اند.
در بطلان نماز به قهقهه تقدیری (مالامال شدن
شکم از خنده و بر افروخته گشتن
چهره بدون اظهار صدای آن) اختلاف است.
قهقهه در نماز،
وضو را باطل نمی‌کند؛ امّا وضو گرفتن پس از آن
مستحب است.
از برخی
قدما بطلان وضو به آن نقل شده است.
خنده کردن در
طواف، موجب بطلان آن نمی‌گردد، لیکن
مکروه است.
امام خمینی در
تحریرالوسیله در بیان مبطلات نماز می‌نویسد: «خامسها: القهقهة ولو
اضطراراً. نعم، لا باس بالسهویة، کما لا باس بالتبسّم ولو عمداً. والقهقهة: هی الضحک المشتمل علی الصوت و الترجیع، ویلحق بها حکماً علی الاحوط المشتمل علی الصوت، ولو اشتمل علیه او علی الترجیع ایضاً تقدیراً، کمن منع نفسه عنه، الّاانّه قد امتلا جوفه ضحکاً واحمرّ وجهه وارتعش - مثلًا - فلا یبطلها الّامع محو الصورة.»
پنجم (از مبطلات نماز): قهقهه است، ولو اینکه
اضطراری (بدون اختیار) باشد. البته قهقهه سهوی اشکالی ندارد، همچنان که تبسّم اگرچه عمدی باشد، بی‌اشکال است. و قهقهه عبارت از خنده‌ای است که دارای صدا و
ترجیع (زیر و بم) باشد، و خنده‌ای که فقط مشتمل بر صدا باشد، بنابر احتیاط (واجب) از نظر حکم، ملحق به قهقهه می‌باشد، و اگر خنده به صورت فرض و تقدیر دارای صدا یا هم دارای صدا و هم دارای ترجیع بود (یعنی اگر از آن جلوگیری نکند این خصوصیات را خواهد داشت)، مثل کسی که نگذارد که خنده‌اش آشکار شود ولی درونش از خنده پر باشد و صورتش سرخ گردد و مثلًا بدنش به لرزه بیفتد، چنین خنده‌ای نماز را باطل نمی‌کند، مگر آن‌که طوری شود که صورت نماز از بین برود.
طهارت از حدث و خبث و سایر شرایط نمازی که دارای رکوع و سجود است، در نماز میّت شرط نیست. و (همچنین) ترک چیزهایی که مانع نماز می‌باشند در نماز میّت شرط نیست، مگر مثل قهقهه و سخن گفتن که
احتیاط (واجب) در ترک آن‌ها است، بلکه احتیاط (مستحب) آن است که تمام شرایط نماز در نماز میّت مراعات شود.
در حال طواف تکلم کردن و خنده نمودن و شعر خواندن به طواف ضرر نمی‌زند لکن
کراهت دارد و مستحب است در حال طواف مشغول دعا و ذکر خدا و تلاوت قرآن باشد.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص۵۱۱. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
