تاریخ الموصل (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاریخ الموصل، کتابی است به
زبان عربی که به گزارش و شرح اخبار شهر
موصل و نیز تاریخ
دولت اسلامی میپردازد. به خاطر آنکه ابتدای این کتاب در دسترس نیست، نمیتوان درباره انگیزه مولف از نگارش آن سخنی گفت.
کتاب فاقد تبویب و فصل بندی است و مطالب آن تنها بر اساس ترتیب سالهای قمری تنظیم شده است.
مولف در نگارش این اثر بدین شیوه
عمل میکند که در ذیل هر سالی، به اختصار به اوضاع عمومی آن سال پرداخته و سپس به طور خاص اخبار شهر موصل را مورد توجه قرار داده است. از آنجا که وی معاصر طبری است و در جاهایی از کتاب صریحا سند خود را به او متصل کرده، میتوان گفت که وی از تاثیر طبری برکنار نبوده است.
ازدی در این اثر به بیان اخبار و رویدادهای سیاسی مناطق جزیره و موصل و اسامی
علما و محدثان موصل که بر اساس شیوه کتب رجالی تنها به ذکر اطلاعات محدودی از ایشان اکتفا شده است، میپردازد. همچنین بیان اخبار والیان و کارگزاران و قاضیان موصل، بیان اصلاحات انجام شده توسط آنان، چگونگی انتصاب یا استیلای آنان و نیز انساب بعضی از قبایل یمنی ساکن موصل و پیرامون آن، شرح حال بزرگان و شعرای این قبایل، محل زندگی و موطن اصلی آنان، نیز نمونههایی از اشعارشان، نقش آنان در جنبشهای سیاسی، رشادتها و
تاریخ وفات آنان مورد توجه ازدی بوده است.
علاوه بر این، ازدی به برخی موضوعات که ارتباطی ویژه با تاریخ موصل ندارد؛ بلکه به تاریخ
اسلام به طور کلی مرتبط است، میپردازد.
ازدی در نگارش این کتاب علاوه بر استفاده از آثار مکتوب پیشینیان، از روایات شفاهی ایشان بهرههای فراوان برده است به نحوی که حجم زیادی از مطالب کتاب را روایتهای شفاهی تشکیل میدهد.
نویسنده در این اثر اهتمام ویژهای به تدوین اخبار مربوط به عالمان
مسلمان و سیره ایشان به خصوص علمای شهر موصل نشان میدهد.
تاریخ الموصل از این نظر که اولین کتاب نگارش یافته درباره تاریخ موصل است، از اهمیت و ویژگی خاصی برخوردار میباشد.
با وجود این ویژگی، از آنجا که این اثر مانند آثار مشابه تنها بر اساس ترتیب سالها تنظیم شده دارای کاستیهایی است؛ از جمله اینکه در بسیاری موارد سلسله سخن در بررسی وقایع و شرح اخبار منقطع گشته و مولف با پایان یافتن سال مربوطه به سراغ سال بعد رفته و وقایع خاص آن سال را مورد بررسی قرار میدهد و بدین جهت از ادامه شرح وقایع سال قبل از آن باز میماند.
همچنین ازدی در کتاب خود از بسیاری وقایع اسلامی؛ همچون جریان دعوت
عباسیان و سیاستی که ایشان در پیش گرفتند، سیاستی که منجر به سقوط
امویان و برپایی خلافت عباسیان شد، اشارهای نمیکند.
گویا ازدی اثر خود را در سه جلد نوشته بود. اما مجلدی که هم اکنون در اختیار است از سال ۱۰۱ ه. ق. شروع و به سال ۲۲۴ ه. ق. پایان مییابد. محقق نسخه حاضر در برنامه، دکتر احمد عبدالله محمود تکملهای به آن افزوده که وقایع سالهای ۱۶ ه. ق تا ۱۰۰ ه. ق. را دربر میگیرد.
این نسخه در دو جلد توسط دار الکتب العلمیه، بیروت منتشر شده و دارای مقدمهای مبسوط به قلم دکتر محقق و نیز پاورقیها و فهرستهای ذیل میباشد که توسط محقق به کتاب افزوده شده است:
فهرست اعلامی که در این سالها وفات نمودهاند، فهرست اشعار، فهرست وقایع تاریخی بر اساس ترتیب الفبایی، فهرست وقایع تاریخی بر اساس زمان وقوع و نیز فهرست مطالب.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).