• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جمع قرآن (علوم قرآنی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




جمع قرآن به معنای از بر کردن قرآن یا گردآوری همه قرآن به ترتیب و در یک مجموعه است.



«جمع قرآن» در منابع علوم قرآنی به چند معنا به کار رفته است:
۱. به معنای حفظ و به خاطر سپردن قرآن کریم (جمع حفظی)، و به این دلیل به حافظان قرآن «جماع قرآن» (گردآورندگان قرآن) نیز می‌گفته‌اند؛
۲. به معنای نوشتن آیات قرآن، منتها به صورت پراکنده و متفرق؛
۳. به معنای نوشتن قرآن در یک مجموعه با آیات و سوره‌های مرتب؛
۴. به معنای تدوین و گردآوری یک متن و نص مرتب بر حسب یک قرائت متواتر رایج.


درباره جمع قرآن به معنای سوم، دو نظریه عمده وجود دارد:

۲.۱ - نظریه اول

دسته‌ای از دانشمندان اسلامی با استناد به شواهد و دلایل بسیار معتقدند قرآن کریم در همان زمان رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در مجموعه‌ای به نام «مصحف» جمع آوری شد، و حتی گفته شده که نسبت دادن جمع قرآن به خلفا، امری موهوم و مخالف کتاب، سنت، عقل و اجماع است. از جمله این دانشمندان و محققان حارث محاسبی، زرکشی، محمد غزالی، ابی شامه، باقلانی، حر عاملی، بلخی، ابن طاووس، سید شرف الدین، زرقانی، شاهین، آیت‌الله خویی، جعفر مرتضی عاملی و معرفت هستند.

۲.۲ - نظریه دوم

عده زیادی از دانشمندان اهل سنت می‌گویند گرچه تمام قرآن در عصر رسول گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مکتوب و ثبت شد و آیات آن هریک در جای خود قرار گرفت - که همین ترتیب کنونی است - ولی تدوین آن به صورت کتابی با ترتیب خاص، در زمان ابوبکر و با پیشنهاد عمر انجام گرفت و در زمان عثمان به اختلافات مربوط به قرائت‌ها پایان داده شد که گاهی از این دو مرحله به جمع دوم و سوم یاد می‌شود.


از انس بن مالک نقل شده که در زمان رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم چهار نفر قرآن را جمع کردند: ابی بن کعب، معاذ بن جبل، زید بن ثابت، و ابوزید. در نقل دیگری، ابوالدرداء جایگزین ابی بن کعب شده است. در بیان مراد از این سخن انس بن مالک، صاحبنظران سخنان متعددی گفته‌اند. برخی در اصل ادعا تشکیک کرده‌اند و برخی دلالت آن بر حصر را نپذیرفته، و برخی دیگر در معنای «جمع قرآن» توجیهاتی ذکر کرده‌اند. برخی از وجوه ذکر شده در باب معنای «جمع قرآن» به این قرار است:
۱. جمع بر جمیع وجوه و قرائاتی که نازل شده؛
۲. جمع همه آنچه بعد از تلاوت نسخ شده و آنچه نسخ نشده؛
۳. شنیدن بدون واسطه از زبان مبارک رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ؛
۴. متصدی القاء و تعلیم بودن؛
۵. کتابت قرآن علاوه بر حفظ در سینه.
[۶] رامیار، محمود، ۱۳۰۱ - ۱۳۶۳، تاریخ قرآن، ص(۲۹۷-۳۳۲).
[۷] رامیار، محمود، ۱۳۰۱ - ۱۳۶۳، تاریخ قرآن، ص(۲۱۱-۲۱۳).
[۸] حجتی، محمد باقر، ۱۳۱۱ -، پژوهشی درتاریخ قرآن کریم، ص(۲۱۸-۲۳۱).



جمع دوره پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ؛ جمع ابوبکر؛ جمع عثمان؛ ترتیب سور؛ ترتیب آیات؛ جمع کتابتی قرآن؛ جمع حفظی قرآن.


۱. زرکشی، محمد بن بهادر، ۷۴۵ - ۷۹۴ق، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، ج۱، ص(۲۳۷-۲۴۳).    
۲. خویی، ابوالقاسم، ۱۲۷۸ - ۱۳۷۱، البیان فی تفسیرالقرآن، ص۲۵۷.    
۳. صالح، صبحی، ۱۹۲۶ -، مباحث فی علوم القرآن، ص(۶۵-۸۹).    
۴. سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، ۸۴۹ - ۹۱۱ق، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص(۲۴۴-۲۴۷).    
۵. سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، ۸۴۹ - ۹۱۱ق، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص(۲۰۲-۲۱۱).    
۶. رامیار، محمود، ۱۳۰۱ - ۱۳۶۳، تاریخ قرآن، ص(۲۹۷-۳۳۲).
۷. رامیار، محمود، ۱۳۰۱ - ۱۳۶۳، تاریخ قرآن، ص(۲۱۱-۲۱۳).
۸. حجتی، محمد باقر، ۱۳۱۱ -، پژوهشی درتاریخ قرآن کریم، ص(۲۱۸-۲۳۱).



فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «جمع قرآن».    



جعبه ابزار