بیان واقع (دانشنامه‌جهان‌اسلام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بیان واقع،
کتابی تاریخی در سرگذشت و احوال
نادرشاه افشار (حک: ۱۱۴۸ـ۱۱۶۱) و
محمدشاه گورکانی (حک: ۱۱۳۱ـ ۱۱۶۱) می‌باشد.
مؤلّف، خود را عبدالکریم بن
خواجه عاقبت محمود بن
خواجه محمد بلاقی بن
خواجه محمدرضا معرفی کرده است.
تاریخ تولدش دانسته نیست، اما زادگاه او
کشمیر بوده، سپس به شاه‌جهان آباد (دهلی) رفته و هنگام حمله نادرشاه به
هندوستان در همان‌جا سکونت داشته است.
خواجه عبدالکریم کشمیری به سبب آشنایی با میرزاعلی اکبر خراسانی (داروغه دفترخانه) با وعده سفر
حج ، به جرگه ملازمان نادرشاه پیوسته
و در ۱۱۵۲ همراه سپاه شاه به
ایران آمده است.
او که در طول
سفر ، خدمات نویسندگی و دولتی را انجام می‌داده
در۱۱۵۴ به دارالسلطنه
قزوین رسید.
سال بعد، همراه حکیم سیدعلوی خان،
پزشک نادرشاه، راهی سفر حج شده است و سپس در ۱۰
جمادی الاولی ۱۱۵۶، از راه
دریا به شاه‌جهان آباد بازگشته است.
از این پس از زندگی او آگاهی در دست نیست، اما وی تا ۱۱۹۳ که تاریخ پایان نگارش بیان واقع است زنده بوده است.
خواجه عبدالکریم بیان واقع را به پیشنهاد دوستانش نگاشته است.
خواجه عبدالکریم آن را به پنج باب تقسیم کرده است:
باب اول در ده فصل، از انقراض
سلسله صفویه و به سلطنت رسیدن نادرشاه تا حمله او به هندوستان؛
باب دوم در سیزده فصل، در شرح بازگشت نادرشاه از هندوستان تا ورود او به دارالسلطنه قزوین؛
باب سوم، در چهار فصل، در شرح سفر
خواجه عبدالکریم به
مکه تا بازگشت او از طریق دریا به هندوستان؛
باب چهارم در نُه فصل درباره برخی پیش‌آمدها از هنگام ورود مؤلف به هندوستان تا مرگ
محمدشاه ؛
باب پنجم در چهار فصل درباره رویدادهای دوره سلطنت
بهادرشاه .
ویژگی بارز این اثر، حضور مؤلف در بسیاری از رویدادها است.
او به شرح جزئیاتی می‌پردازد که در
مآخذ دیگر کمتر بدان پرداخته‌اند.
این کتاب، جز درمقدمه، دارای نثری صریح و روان است و نویسنده در بیان وقایع به
اشعار شاعران استشهاد کرده است.
بیان واقع در ۱۹۷۰
میلادی به کوشش کِ. ب. نسیم با مقدمه‌ای به
زبان انگلیسی در ۳۱۶ صفحه به
چاپ رسیده است.
نسخ خطی این کتاب در
کتابخانه‌های معتبر، از جمله:
موزه بریتانیا ، دیوان هند
لندن ، و
دانشگاه پنجاب موجود است.
(۱) ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج ۳، لاهور۱۹۷۷.
(۲) عبدالکریم بن
عاقبت محمود کشمیری، بیان واقع :سرگذشت احوال نادرشاه، چاپ ک ب نسیم، لاهور ۱۹۷۰.
(۳) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ ۱۳۷۰ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بیان واقع»، شماره۲۳۴۱.
