بهگوان‌داس هندی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَهگْوان داس هندی،
شاعر و نویسنده هندی نیمه دوم قرن دوازدهم و نیمه نخست قرن سیزدهم هجری.
نیاکانش اصلاً از کالپی (واقع در اوتارپرادش) بودند و نژادشان از سری واستو کایست بود.
بیشتر خاندان او به دربار
تیموریان هند و نوابان اوده وابسته بودند.
پدرش، دل پت داس، در دوره نظامت برهان الملک بهادر (متوفی ۱۱۵۱) به
لکهنو رفت و تا عهد نوّاب آصف الدّوله بهادر (متوفی ۱۲۱۲) از ملازمان دربار بود و خود به زبان هندی
شعر می‌سرود.
بهگوان داس در ۱۱۶۴ در صَیدپور (صَدرپور) از توابع سیلک، زاده شد.
در خردسالی به مدت چهار سال نزد مولوی سید یوسف سهارَنپوری دستور زبان و برخی از کتب
فارسی را فراگرفت و از همان هنگام، به تاریخ و شعر و شاعری متمایل گردید.
سپس نزد
محمد فاخر مکین (متوفی ۱۲۴۱) بخصوص در زمینه شعر و
تاریخ به تحصیل پرداخت.
بهگوان داس در شعر نخست به «بسمل»
و بعد به پیشنهاد فاخرمکین، «هندی» تخلّص می‌کرد.
او در آغاز جوانی از جانب نواب مختارالدّوله بهادر به «میربحری» استان الله آباد و سپس در دربار آصف الدّوله بهادر به منصب دیوانیِ راجا ندهی سنگ منصوب شد و مورد عنایت و حمایت بسیاری از امیران و وزیران بود.
سال
وفات بهگوان داس به درستی معلوم نیست.
او سرگذشت خود را بتفصیل در دو تذکره خود، حدیقه هندی و سفینه هندی، آورده و از آثار خویش نیز یاد کرده است.
این آثار عبارت است از: مثنوی سلسله المحبّه، مثنوی مظهرالانوار؛ مثنوی بهاگوت یا مهرضیاء؛ دو دیوان شعر فارسی موسوم به شوقیّه و ذوقیّه مشتمل بر قصاید و ترجیع بند‌ها و دیگر قالب‌های شعری؛ رساله سوانح النبوّه در سیره
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و دوازده امام
شیعیان علیهم‌السلام؛ حدیقه هندی که تذکره شعرای فارسی گوی پرورده
هند از آغاز ورود
اسلام به آن سرزمین تا سال ۱۲۰۰ است.
نسخه خطی منحصر به فرد آن با شماره ۷۹۰ در گنجینه نسخه‌های خطی کتابخانه آیت اللّه مرعشی نجفی، در
قم ، محفوظ است.
یکی از مهمترین آثار وی سفینه هندی است که در آن به ذکر شاعران فارسی گوی هند می‌پردازد.
این کتاب پس از حدیقه هندی تألیف شده و مشتمل است بر شرح احوال ۳۳۵ تن از فارسی سرایان هند از آغاز سلطنت محمدشاه گورکانی در ۱۱۳۱ تا هنگام تألیف تذکره در ۱۲۱۹.
مؤلف پس از نخستین تحریر، خود به اصلاح و تکمیل آن پرداخته است.
سبک انشای بهگوان داس در تذکره مذکور ساده و روان است اما گهگاه از اشتباهات و واژگان برساخته فارسی زبانان هند که منطبق با دستور زبان فارسی نیست، مصون نمانده است.
سفینه هندی شرح حال شاعران معاصر مؤلف را، که خود با بسیاری از آنان دوست و آشنا بوده، دربردارد و از این لحاظ حائز اهمیت است.
نکته در خور توجه این‌که بسیاری از شاعران این تذکره ایرانیان مهاجر و ساکن هند بوده اند.
مؤلف در ضمن شرح حال هر یک از شاعران، ابیاتی هم از آنان ذکر کرده که بیشتر آن‌ها به سبک هندی است.
او برخی از اشعار خود را نیز در پایان شرح سرگذشت خود
نقل کرده که از آن جمله است
قصیده‌ای غرّاء درباره چهارده معصوم علیهم‌السلام و قصیده‌ای بلند در منقبت
علی علیه‌السلام.
او در قالب‌های
غزل و
رباعی نیز اشعاری سروده که در بیشتر آن‌ها صبغه عرفانی نمودار است.
در یک رباعی نیز نوّاب آصف الدّوله را مدح نموده است.
سفینه هندی در ۱۹۵۸ میلادی به تصحیح شاه
محمد عطاءالرحمان عطاء کاکوی در پتنه چاپ شده است.
اشعار بهگوان داس فصیح و روان است و با سبک عراقی بیش از سبک هندی تطبیق می‌کند.
(۱) محمدابراهیم باستانی پاریزی، «سفینه هندی»، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۵ (اسفند ۱۳۳۸).
(۲) بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
(۳) بهگوان داس هندی، سفینه هندی، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
(۴)
احمد گلچین معانی، تاریخ تذکره‌های فارسی، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۵) علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، تهران ۱۳۴۳ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بهگوان داس هندی»، شماره۲۲۸۳.
