بناء بر قبور
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بنای بر قبور، اصطلاحی است به معنای ایجاد هر گونه بنا
و سازه بر قبر
مردگان. حکم شرعی ساختن بنا بر قبور از اختلافات
شیعیان و اهل سنت از یک‌سو
و وهابیون در سوی دیگر است.
مذاهب اسلامی و به خصوص شیعیان در طول قرن‌ها بر قبور بزرگان
و پیشوایان
و برخی علمای دینی بنایی ساخته‌اند. این امر ـ با توسعه مفهومی که نزد
وهابیت دارد ـ سابقه تاریخی دارد
و پیشینه آن به صدر
اسلام باز می‌گردد
و بنا بر شواهد تاریخی با
اعتراض صحابه و تابعین نیز روبه‌رو نشده است. وهابیون معتقدند که ساخت بنا بر
قبر اموات، به نوعی زمینه‌ساز
عبادت آن‌ها
و شرک در عبادت است.
چرا
شیعیان بر روی قبور
انبیا،
ائمه،
مسجد و بارگاه می‌سازند
و آن را با
طلا و نقره مزین می‌نمایند؟
از جمله مسائلی که وهابی‌ها بر آن حساسیت شدیدی دارند، ساختن بناء بر روی قبور انبیا
و ائمه (علیهم‌السلام) را
حرام شمرده، آراستن آن را جایز نمی‌دانند.
ابن تیمیه در این باره می‌نویسد: «المساجد المبنیة علی قبور الانبیاء
و الصالحین لا تجوز الصلاة فیها،
و بناؤها محرم»؛ «مساجدی که بر روی قبور (انبیا
و صالحین) بنا گردیده است،
نماز خواندن در آن جایز نیست
و ساختن بناء بر روی قبور حرام است».
و نیز «
ابن قیم جوزی» می‌گوید: «المشاهد المنیة علی القبر، الّتی تعبد من دون اللّه،
و یشرک باربابها مع اللّه، لا یحلّ ابقاؤها فی الاسلام
و یجب هدمها»؛ «بناهایی که روی قبور ساخته شده است، عبادت در این مکان برای غیر
خدا بوده
و شرک است. بنابراین بقاء آن از نظر
اسلام حرام بوده
و از بین بردن آن
واجب است.
شیعه با
الهام از
کتاب و سنت، ساختن بناء روی قبور انبیا
و اولیای الهی
و آراستن آن‌ها را جایز،
و آن را نوعی
تعظیم شعائر الهی و ابراز
محبت و ارادت
و مودت نسبت به «
ذوی القربی»
و مصداق ترفیع خانه‌های که
خداوند خواسته آن‌ها رفیع
و باعظمت ساخته شوند، می‌داند.
آیات و روایات فراوانی در این باره وارد شده است مانند:
آیات فراوانی در این باره وارد شده است؛ مانند:
«
وَ مَنْ یُعْظم شَعَائِرَ اللهِ فَاِنَّها مِن تَقْوَی الْقُلُوبِ»؛
«هر کس شعائر الهی را تعظیم
و تکبیر کند، آن نشانه تقوای دل‌هاست».
«شعائر» جمع «شعیره» به معنی علامت
و نشانه است؛ لکن مقصود از این نشانه، نشانه دینی است.
یکی از وظایف مهم
مسلمانان بزرگ‌داشت شعائر الهی است. بر طبق همین وظیفه است که بین مسلمانان ـ اعم از شیعه
و سنی ـ اهمیت دادن، محترم شمردن
و عظمت
و شکوه بخشیدن به
مساجد و امکان مقدسه (مانند
مسجدالحرام و مسجدالنبی حرم مطهر حضرت
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
و امام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در
نجف اشرف و...) یکی از
شعائر محسوب می‌گردد. به همین جهت مسلمانان در تمام کشورها
و شهرهای اسلامی، مساجد را به صورت مجلل
و باشکوه
و عظمت خاصی بنا می‌کنند
و هر کدام بر حسب
فرهنگ، آداب
و رسوم
و بافت اجتماعی
و سنتی خود، با استفاده از نقشه‌ها
و معماری‌های خاصی به این کار ادامه می‌دهند. شاهد این سخن مساجد رفیع
و باعظمت
و آراسته‌شده‌ای است که در کشورهای اسلامی به خصوص در کشورهای
عربی بالاخص در کشور
عربستان سعودی (مرکز
وهابیت) به
چشم می‌خورند. از جمله گنبد سبز
و زیبای قبر شریف
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) یکی از دلیل قاطع بر جواز بنای
مسجد و گنبد روی قبور
انبیا و اولیاست.
بنابراین شیعیان به عنوان
تعظیم شعائر الهی
و حفظ آثار انبیا
و اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و امامان معصوم (علیهم‌السلام) و تکریم از زحمات آنان
و نقش واقعی
و بسیار سازنده
و مؤثر آن بزرگواران در
هدایت بشریت به سوی
خداوند و کمال و سعادت و به عنوان منادیان راستین
توحید و الگوسازی برای آیندگان
و انسان‌های
موحد و مؤمن در تمام گیتی ـ بناها
و مساجدی را بر قبور
و سر مزار بزرگان دین می‌سازند
و هدف از این کار جز مسائلی که بالا گفته شد، نیست. شیعیان (یعنی پیروان واقعی پیامبر اکرم (صلیاللهعلیه
وآلهوسلم)
و امام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)
و دیگر
امامان معصوم (علیهم‌السلام) از خاندان پیامبر
رحمت می‌باشند که) پیش از گروه‌های دیگر مسلمانان بر یگانگی
و وحدانیت خداوند اعتقاد راسخ
و شکست‌ناپذیری دارند
و از هرگونه
شرک به خدا بیزارند
و مشرکین را مورد
لعن قرار می‌دهند
و طبق بیان
قرآن کریم شرک را ظلم عظیم می‌دانند.
«قُلْ لاَ اَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ اَجْراً اِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُربی»؛
«ای پیامبر! به آنان بگو: در برابر انجام
رسالت هیچ اجر
و مزدی را از شما طلب نمی‌کنم، جز
دوستی و محبت اهل بیتم».
به نظر شیعه بنای قبور اولیا
و امامان (علیهم‌السلام) و ساختن
مسجد و گنبد بر آن‌ها یا تعمیر
و آراستن
و تطهیر آن، نوعی ابراز
محبت و ارادت
و دوستی نسبت به «ذوی‌القربی» (
اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)) (عن ابن عباس لمّا انزل اللّه عزّوجلّ «قُل لا اسئَلُکُمْ عَلیه اجراً الاّ المودَّة فی القربی... ، قالوا: یا رَسُولَ اللّه، من هؤلاء الَّذین تودّهم؟ قالَ؛ علی
و فاطمة
و ابناؤهما.)
است،
و این همان کاری است که رسول گرامی
اسلام ـ (صلیاللهعلیه
وآلهوسلم) ـ به عنوان اجر رسالت از
مسلمانان تقاضا نموده‌اند.
می‌توان بنای قبر
و گنبد، آراستن
و تمیز نگه داشتن این مکان‌ها را یکی از مصداق‌های ترفیع خانه‌هایی دانست که
خداوند خواسته آن‌ها رفیع
و با عظمت ساخته شوند: «فِی بُیُوت اَذِنَ اللهُ اَنْ تُرْفَعَ
وَ یُذْکَرَ فِیْهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ
وَ الاَْصال»؛
«(این نور
و مصباح) در خانه‌هایی قرار دارند که
خداوند اذن داده دیوارهای آن را بالا برند، خانه‌هایی که نام
خدا در آن برده شده، صبح
و شام در آن
تسبیح گویند».
انس بن مالک و بریده از
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) روایت کرده‌اند که: وقتی رسول خدا (صلیاللهعلیه
وآلهوسلم) آیه «اَذِنَ اللهَ اَنْ تُرْفَعَ» را خواندند، مردی برخواست
و پرسید: یا رسول الله! این کدام بیوت است؟ حضرت فرمود: «بیوت انبیاء». پس
ابوبکر برخاست
و گفت: یا
رسول الله! لابد یکی از این بیت‌ها، بیت
علی و فاطمه است؟ فرمود: «بله، از بهترین آن بیوت است».
در منابع
اهل سنت، اگرچه مطالبی در مذمت این کار بیان شده است ـ از جمله این‌که
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «یَاتی عَلَی اُمُّتی زَمان یَتَباهُونَ بالمساجِدِ»؛
یعنی روزی می‌آید که امت من
مساجد را وسیله‌ای برای تفاخر خود قرار می‌دهند؛
و از
ابن عباس نقل شده که: «لَتُزَ خرفُنَّها کما زَخْرَفَتِ الیَهُودُ
و النَّصاری»
شما مسلمانان مساجد خود را همچون
یهود و نصارا زینت خواهید داد ـ ولی در بین فقهای آنان عده زیادی قائل به جواز این کار شده‌اند؛ به عنوان نمونه:
قال ابوحنیفه: لاَباسَ بِنَقش المساجد بِماء الذَهب؛ ابوحنیفه می‌گوید: «تزئین
و نقش مساجد با آب طلا اشکالی ندارد».
هم‌چنین
شیبانی در «
جامع الصغیر (لاَ باسَ بان ینقش المسجد بالجصّ، السّاج،
وَ ماء الذَّهب)»
و احمد العینی در «البنایه فی شرح الهدایة»
قائل به جواز هستند
و ابن قدامه در «
الشرح الکبیر»
قائل به
کراهت شده است،
و نقل شده: اولین کسی که مساجد را به این طریق تزئین کرد،
ولید بن عبدالملک مروان بود
و صحابه در مقابل این کار
سکوت می‌کردند.
پس روشن شد که اولاً: نمی‌توان به طور مطلق ادعای حرمت کرد
و ثانیاً: بسیاری از اهل سنت در این کار پیش‌قدم بوده، قائل به جواز هستند.
و اما هیچ دلیلی بر رنگ کردن
و تزئین مساجد
و حرمت این کار وجود ندارد
و کسی قائل به عدم جواز نشده است.
از عبدالله بن عمر نقل شده: «انّ المسجد کانَ... فی عهد رَسُول اللّه (صلیاللهعلیه
وآلهوسلّم) باللّبن
و الجرید،
و اعادَ عُمدهُ خشباً، ثُمّ غیّرهُ عثمان، فزاد فیه زیادة کثیرة،
و بنی‌جداره بالحجاره المنقوشة
و القصّة،
و جعل عمدهُ من حجارة منقوشة،
و سقَّفَهُ بالسّاج؛ مسجدی که در زمان
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) ساخته شده بود، در زمان
عثمان مورد بازسازی قرار گرفت؛ به طوری که دیوارها
و ستون‌های آن منقوش
و رنگ‌آمیزی شده بود».
هم‌چنین نقل شده که
عمر بن عبدالعزیز مسجدالنبی را منقش کرد
و هیچ کسی او را از این کار منع نکرد.
بنابراین آراستن
و تزئین
و طهارت و پاکیزگی مساجد در حدی که منزلت
و شرافت آن ایجاب می‌کند، کار
حرام و قبیحی نمی‌باشد:
خداوند می‌فرماید: «فِی بیوت اَذِنَ الله اَنْ تُرْفَعَ»؛
» خانه‌هایی (مساجد) که
خداوند اذن فرموده که رفیع
و باعظمت ساخته شود.
سیوطی در ذیل این
آیه نقل می‌کند که: [[|رسول خدا (صلیاللهعلیه
وآلهوسلم)]] به ما امر نموده که در نزدیکی خانه‌های خود مساجدی بسازیم
و از صنایعی
بدیع در آن استفاده کنیم
و آن را پاکیزه نگاه داریم.
هم‌چنین ابن ابی‌حاتم از علمای قرن دوم
هجری در ذیل آیه، «ترفع» را به معنای «تعظم» (تعظیم شود) گرفته، در
تفسیر آیه می‌گوید: «اذن الله فی بنائها
و رفعها
و امر بعمارتها
و تطهیرها»؛
یعنی
خداوند اذن داده به ساختن
مساجد و تعظیم و بزرگ‌داشت آن
و امر کرده به آبادانی
و پاکیزه
و طاهر نگاه داشتن آن.
و ابن حجر عسقلانی از ابن منیر نقل می‌کند که: «چون که مردم خانه‌های خود را با عظمت
و رفیع
و محکم بناء می‌کنند
و آن را به شکل مطلوبی تزئین می‌کنند، پس باید چنین کاری در مساجد هم انجام شود تا
اهانت و بی‌احترامی به آن‌ها نباشد».
و موارد فراوان دیگر که آوردن همه دلایل
و مؤیدات در این باره (جواز بنای مسجد بر روی
قبور و آراستن مساجد در حدی که ایجاب می‌کند) در این مختصر نمی‌گنجد
و خود مقالات
و کتاب مستقلی را می‌طلبد.
از دقت
و توجه به
آیات و روایات گذشته به‌روشنی ثابت می‌شود که ساختن بارگاه
و مسجد در کنار مزار شریفه اولیای الهی
و تزئین
و تطهیر آن‌ها ولو با
طلا و نقره هیچ‌گونه اشکال شرعی ندارد.؛ بلکه این
عمل جزء
شعائر الهی،
و نوعی مودت عملی به
اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) است. هم‌چنین مصداق
تکریم خانه‌هایی است که
خداوند خواسته آن‌ها رفیع
و باعظمت ساخته شوند.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «بناء بر قبور»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۴/۰۷.
