• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بقعه مبارک

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



بقعه مبارک، قطعه‌ای معین از وادی مقدسِ طُوی که ندای الهی، نخستین بار از آن‌جا به گوش موسی (علیه‌السلام) رسید.



بُقعه از ریشه (ب ق ع) و در لغت به معنای قطعه‌ای از زمین و نیز قطعه زمینی است که به سبب تفاوت در رنگ ، شکل و... از زمینهای همجوار، متمایز است.
[۳] ترتیب العین، ص‌۹.
[۴] لسان العرب، ج‌۱، ص‌۴۶۲.
[۵] التحقیق، ج‌۱، ص‌۳۱۴، «بقع».
«بقعه مبارکه» به معنای قطعه زمینی متبرّک و بابرکت است.


این عنوان فقط یک بار و با «ال» در گزارش مربوط به مکان و چگونگی بعثت حضرت موسی (علیه‌السلام) آمده است؛ هنگامی که موسی (علیه‌السلام) از مدین عازم مصر بود، شبانه آتشی از جانب طور سینا دید و برای کسب آگاهی در این باره یا آوردن شعله‌ای از آتش به‌سوی آن روانه شد. هنگامی که نزد آتش رسید از کرانه راستِ « وادی مقدس » و از میان درختی ندا داده شد که ای موسی! منم خداوند، پروردگار جهانیان:«فَلَمّا اَتها نودِیَ مِن شطِیِ الوادِ الاَیمَنِ فِی البُقعَةِ المُبرَکَةِ مِنَ الشَّجَرَةِ اَن یموسی اِنّی اَنَا اللّهُ رَبُّ العلَمین». در همین‌جا بود که خداوند با دادن معجزه عصا و ید بیضا حضرت موسی (علیه‌السلام) را به پیامبری برگزید و به سوی فرعونیان روانه کرد.

۲.۱ - وادی مقدس طُوی

این گزارش هرچند به شکلی متفاوت، در سوره‌های طه /۲۰، ۱۰ ۲۴؛ نمل /۲۷، ۸ ۱۲ و نازعات /۷۹، ۱۶ ۱۷ نیز آمده است. در دو مورد از آیات ، مکانی که ندای الهی در آن به گوش موسی (علیه‌السلام) رسید، «وادی مقدس طُوی» خوانده شده است.

۲.۲ - وادی ایمن

وادی یاد شده، جلگه‌ای است در جنوب صحرای سینا و نزدیک کوه طور با آب و هوایی خوش و انبوهی از درختان زیتون
[۱۲] مجمع البیان، ج‌۷، ص‌۳۹۲.
[۱۴] التحقیق، ج‌۵‌، ص‌۲۹۲.
(‌وادی مقدس)، بر این اساس گروهی از مفسران، بقعه مبارکه و وادی مقدس طوی را که همان «وادی ایمن» است یکی دانسته‌اند؛
[۱۵] مجمع‌البیان، ج‌۷، ص‌۳۹۲.
[۱۶] روح‌المعانی، مج‌۱۱، ج‌۲۰، ص‌۱۰۹.



اما ظاهر آیه مورد بحث که بقعه مبارکه و وادی ایمن را جداگانه آورده است نشان می‌دهد که آن دو دقیقاً یکی نیستند. در مقابل، شماری نیز بقعه مبارکه را قطعه مشخصی از کوه طور، در کرانه راستِ وادی مقدس، جایی که درخت یاد شده در آن قرار داشت می‌دانند.
[۱۸] جامع البیان، مج‌۱۱، ج‌۲۰، ص‌۸۸‌.
[۱۹] تفسیر بیضاوی، ج‌۳، ص‌۳۰۲.
این دیدگاه با ظاهر آیه یاد شده سازگار و به وسیله ظاهر آیه «فَلَمّا جاءَها نودِیَ اَن بورِکَ مَن فِی‌النّارِ ومَن حَولَها» قابل تأیید است.
[۲۲] تفسیر بیضاوی، ج‌۳، ص‌۲۷۲.
[۲۳] تفسیر ابی السعود، ج‌۴، ص‌۱۸۷.


۳.۱ - مکان جغرافیایی

کوه طور و در نتیجه بقعه مبارکه، همچنین درّه طُوی که از آن به وادی مقدس و ایمن نیز تعبیر شده است در جنوب صحرای سینا قرار دارد.
[۲۴] التحقیق، ج‌۱، ص‌۳۱۴.
[۲۵] التحقیق، ج‌۷، ص‌۱۳۵.
چون هنگام رفتن به مصر از سوی مدین، دره یاد شده در سمت راست کوه طور قرار دارد از آن به وادی ایمن یاد شده است.
[۲۶] معجم البلدان، ج‌۳، ص‌۲۶۹.
[۲۷] لسان العرب، ج‌۸‌، ص‌۲۳۲.



درباره علت مبارک خواندن بقعه یاد شده، اغلب مفسّران شیعه
[۲۹] مجمع البیان، ج‌۷، ص‌۳۹۲.
و سنی
[۳۱] زادالمسیر، ج‌۶‌، ص‌۲۱۸.
[۳۲] التفسیر الکبیر، ج‌۲۳، ص‌۲۴۴.
[۳۳] تفسیر الجلالین، ص‌۵۱۲‌.
برآن‌اند که سخن گفتن خدا با موسی (علیه‌السلام) در آن‌جا و گزینش وی به رسالت ، سبب آن است، زیرا زمینه‌ساز خیر و برکت فراوانی برای بشر شد. در مقابل، برخی وجود انبوهی از درختان و میوه‌ها را مایه برکت و مبارکی بقعه یاد شده دانسته‌اند؛
[۳۴] مجمع‌البیان، ج‌۷، ص‌۳۹۲.


۴.۱ - پذیرفتن دیدگاه نخست

اما با توجه به آیه‌۸ نمل و نیز سیاق آیه مورد استناد دیدگاه نخست درست است،
[۳۷] مجمع البیان، ج‌۷، ص‌۳۹۲.
زیرا اصولا در یک نظام اعتقاد توحیدی، تقدس و تبرک مکانها و زمانها اغلب به سبب حوادث دینی است که در آن‌ها روی داده یا مناسکی است که در آن انجام می‌پذیرد.
[۳۸] المیزان، ج‌۱۴، ص‌۱۳۷‌۱۳۸.
مبارک خواندن مواردی چون خانه خدا، قرآن ، اطراف مسجد الاقصی و شب قدر از سوی خداوند دقیقاً بر‌همین اساس است. یادکرد مدفن امامان شیعه در برخی زیارتنامه‌ها به عنوان «بقعه مبارکه» به‌معنای مکانی متبرک نیز می‌تواند مؤید این معنا باشد.

۴.۲ - تأویل

افزون بر تفاسیر، در منابع روایی شیعه نیز از بقعه مبارکه یاد شده است؛ در برخی احادیث، پرسش یکی از عالمان یهود از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) درباره ۱۰ سخنی که خداوند در بقعه مبارکه به موسی گفت گزارش شده است.
[۴۸] الامالی، ص‌۲۵۴.
برخی دیگر، «شاطی الوادی الایمن» را به فرات و بقعه مبارکه را به کربلا تأویل کرده‌اند.
[۵۰] کامل الزیارات، ص‌۱۰۹.
[۵۱] تهذیب، ج‌۶‌، ص‌۴۴.
این تأویل برخلاف صریح آیه است و مفسران شیعه نیز بدان توجهی نکرده‌اند.


الاختصاص؛ ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم، ابی السعود؛ الامالی، صدوق؛ انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیضاوی؛ بحارالانوار؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ ترتیب کتاب العین؛ تفسیر الجلالین؛ التفسیر الکبیر؛ تهذیب الاحکام؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ زاد المسیر فی علم التفسیر؛ الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیه؛ کامل الزیارات؛ کتاب المزار؛ لسان العرب؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ المصباح المنیر؛ معجم البلدان؛ المیزان فی تفسیر القرآن.


۱. الصحاح، ج‌۳، ص‌۱۱۸۷.    
۲. المصباح، ص‌۵۷‌، «بقع».    
۳. ترتیب العین، ص‌۹.
۴. لسان العرب، ج‌۱، ص‌۴۶۲.
۵. التحقیق، ج‌۱، ص‌۳۱۴، «بقع».
۶. قصص/سوره۲۸، آیه۲۹.    
۷. نمل/سوره۲۷، آیه۷.    
۸. قصص/سوره۲۸، آیه۳۰.    
۹. قصص/سوره۲۸، آیه۳۱‌۳۲.    
۱۰. طه/سوره۲۰، آیه۱۱ ۱۲.    
۱۱. نازعات/سوره۷۹، آیه۱۶.    
۱۲. مجمع البیان، ج‌۷، ص‌۳۹۲.
۱۳. بحارالانوار، ج‌۸۷‌، ص‌۱۱۱.    
۱۴. التحقیق، ج‌۵‌، ص‌۲۹۲.
۱۵. مجمع‌البیان، ج‌۷، ص‌۳۹۲.
۱۶. روح‌المعانی، مج‌۱۱، ج‌۲۰، ص‌۱۰۹.
۱۷. قصص/سوره۲۸، آیه۳۰.    
۱۸. جامع البیان، مج‌۱۱، ج‌۲۰، ص‌۸۸‌.
۱۹. تفسیر بیضاوی، ج‌۳، ص‌۳۰۲.
۲۰. المیزان، ج‌۱۶، ص‌۳۲.    
۲۱. نمل/سوره۲۷، آیه۸.    
۲۲. تفسیر بیضاوی، ج‌۳، ص‌۲۷۲.
۲۳. تفسیر ابی السعود، ج‌۴، ص‌۱۸۷.
۲۴. التحقیق، ج‌۱، ص‌۳۱۴.
۲۵. التحقیق، ج‌۷، ص‌۱۳۵.
۲۶. معجم البلدان، ج‌۳، ص‌۲۶۹.
۲۷. لسان العرب، ج‌۸‌، ص‌۲۳۲.
۲۸. التبیان، ج‌۸‌، ص‌۱۴۶.    
۲۹. مجمع البیان، ج‌۷، ص‌۳۹۲.
۳۰. المیزان، ج‌۱۶، ص‌۳۲.    
۳۱. زادالمسیر، ج‌۶‌، ص‌۲۱۸.
۳۲. التفسیر الکبیر، ج‌۲۳، ص‌۲۴۴.
۳۳. تفسیر الجلالین، ص‌۵۱۲‌.
۳۴. مجمع‌البیان، ج‌۷، ص‌۳۹۲.
۳۵. نمل/سوره۲۷، آیه۸.    
۳۶. قصص/سوره۲۸، آیه۳۰.    
۳۷. مجمع البیان، ج‌۷، ص‌۳۹۲.
۳۸. المیزان، ج‌۱۴، ص‌۱۳۷‌۱۳۸.
۳۹. آل‌عمران/سوره۳، آیه۹۶.    
۴۰. انعام/سوره۶، آیه۹۲.    
۴۱. انعام/سوره۶، آیه۱۵۵.    
۴۲. اسراء/سوره۱۷، آیه۱.    
۴۳. دخان/سوره۴۴، آیه۳.    
۴۴. المزار، ص۲۳.    
۴۵. بحارالانوار، ج۹۷، ص۱۶۰‌-۱۶۱.    
۴۶. بحارالانوار، ج‌۹۸، ص‌۱۲۸.    
۴۷. بحارالانوار، ج‌۱۰۷، ص‌۱۵۲.    
۴۸. الامالی، ص‌۲۵۴.
۴۹. الاختصاص، ص‌۳۳.    
۵۰. کامل الزیارات، ص‌۱۰۹.
۵۱. تهذیب، ج‌۶‌، ص‌۴۴.
۵۲. بحارالانوار، ج‌۱۳، ص‌۲۵.    



دائرة‌المعارف قرآن کریم، مقاله بقعه مبارک.    



جعبه ابزار