برشگال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَرْشگال، سومین فصل سال در تقسیم‌بندی مردم
شبه قاره به معنای موسم
باران می‌باشد؛ در این نوشتار اصل واژه را بررسی و به برشکال از زبان
شاعران در دوره
اسلامی می‌پردازیم.
بَرْشگال، سومین فصل سال در تقسیم‌بندی مردم
شبه قاره به معنای موسم
باران. بتقریب، با ماه‌های
مرداد و
شهریور (= ژوئیه و اوت) مطابقت دارد.
بَرشگال در اصل واژه‌ای سنسکریت است و ضبط آن در فرهنگ‌های این
زبان به صورت «وَرْشاکالَه»، مرکّب از دو جزء «وَرْشا» به معنای باران و بارش و «کالَه» به معنای موسم و زمان است.
فرهنگ‌های
زبان هندی نیز «ورشا» را به همین معنا ضبط کرده و معادلِ «بَرشا»، «بَرْسات»، «بَرکا» و «بَرَش» دانسته‌اند.
وَرْشاکال در دوره
اسلامی، به عنوان یکی از مضامین
شعری، در زبان
شاعرانِ فارسی گوی شبه قاره
هند و همچنین سخنوران ایرانی، با توجه به امکان تبدیل حرف «واو» به «ب» در هر دو
زبان فارسی و
هندی، به صورت بَرشکال و بَرشگال با اندک تغییر لفظی، کاربرد زیادی داشته است.
بیدل دهلوی (۱۰۵۴ـ۱۱۱۳)، برداشت زیبایی از بَرشگال دارد
و با تعبیراتی از قبیل «بارش دریاخروش»،
«عالم آب»،
و «برج آب»
آن را
وصف می‌کند و همواره از این
فصل می‌نالد که همه جا را آب فراگرفته، بدان‌گونه که از عناصر اربعه جز
آب و باد (هوا) چیزی باقی نمانده است و دیگر کسی را با
خاک و
آتش آشنایی نیست.
در
اشعار دیگر
شاعران مسلمان نیز بَرْشگال مفهومی نزدیک به همین معنی دارد و همواره تجسّمی از باران و بارانی بودن هوا و مشبهٌ به‌ی برای چشم گریان و اشک‌ریز عشاق بوده است.
اما میرزا اسدالله‌خان غالب دهلوی (۱۲۱۲ ـ ۱۲۸۵)،
شاعر و نویسنده و محقق
مسلمان هندی، در دیوان
اشعار فارسی خود
برشگال را
بهار دانسته و بصراحت گفته است که برشگال همان «بهار
هند» است. او همچنین در قصیده‌ای
برشگال را با فصل گرما و تموز به هم آمیخته است.
برشگال، به دلیل داشتن ویژگی درخور توجه، حتی در تقسیم‌بندی سه گانه فصول
هند نیز جایی مخصوص دارد که از دیگر فصول
هند متمایز است؛ اما نقطه اوج و قوّت همه وصف‌های
شاعران از آن، بنحوی، بر «باریدن» و «بارش» این فصل تکیه دارد و با همه شکوه‌هایی که گویندگان و سرایندگان از خرابی‌ها و ویران‌گری باران‌های سیل‌آسای آن کرده‌اند، گاه نیز با لطف و ظرافتی
شاعرانه، نظرشان را جلب کرده است.
تعداد فصل‌های سال را در
هند مختلف و از جمله سه، پنج، شش، دوازده و حتی بیست و چهار ذکر کرده اند Ram Chander Verma، Sank shipt H ¦ nd¦ Shabd sa ¦ gar، ذیل «ورشا»، ed Karuna ¦ Pot ¦ Tripethi، Benares ۱۹۸۷. که از آن میان دو تقسیم بندی سه فصلی و شش فصلی شهرت بیشتری یافته است؛ در تقسیم بندی سه فصلی، فصل‌ها عبارت است از:
زمستان (از اوایل
آبان تا اواخر
بهمن)؛
تابستان (از اوایل
اسفند تا اواخر
خرداد) و برشگال یا فصل باران (از اوایل
تیر تا اواخر
مهر)
. در تقسیم بندی سال به شش فصل نیز «برشگال» سومین فصل محسوب می‌شود.
(۱) عبدالقادربن عبدالخالق بیدل دهلوی، دیوان بیدل، دلو ۱۳۴۲.
(۲) احمد دهلوی، فرهنگ آصفیّه، لاهور ۱۹۸۶.
(۳) طالب آملی، کلیات
اشعار ملک
الشعراء طالب آملی، چاپ طاهری شهاب، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۴۶ ش).
(۴) اسدالله بن عبدالله غالب دهلوی، کلیات غالب فارسی، چاپ مرتضی حسین فاضل لکهنوی، لاهور ۱۹۶۷.
(۵) مسعود سعد
سلمان، دیوان مسعود سعد
سلمان، چاپ رشید یاسمی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۶) احمد عبدالعزیز نائطی، آصف اللغات، حیدرآباد دکن ۱۳۳۴.
(۷) Ma ¦ nk H ¦ nd ¦ kosh، ed Ram Chander Verma، Allahabad ۱۹۹۱.
(۸) Monier Monier-Williams، A Sanskrit-English dictionary، Oxford ۱۹۷۹.
(۹) Ram Chander Verma، Sank shipt H ¦ nd ¦ Shabd sa ¦ gar، ed Karuna ¦ Pot ¦ Tripethi، Benares ۱۹۸۷.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۹۷۱، برگرفته از مقاله «بَرْشگال».
