• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

باقی در قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



باقی ، پاینده، پایدار ، جاویدان، از اسما و صفات‌الهی است.



باقی از اسمای خداست و گرچه در قرآن بدان تصریح نشده؛ ولی از آیاتی استفاده می‌شود؛ مانند:«واللّهُ خَیرٌ واَبقی»، «و یَبقی وجهُ رَبِّکَ ذوالجَللِ والاِکرام» و «کُلُّ‌شَیء هالِکٌ اِلاّ وجهَه». البته در‌صورتی می‌توان اسم باقی را از دو آیه اخیر استفاده کرد که مقصود از « وجه » ذات پروردگار باشد.
[۵] پیام قرآن، ج‌۴، ص‌۱۹۲.
در روایات به اسم باقی تصریح شده است.
[۷] سنن ابن‌ماجه، ج‌۲، ص‌۱۲۷۰.



باقی اسم فاعل از ریشه بقا و بقا در برابر فناست. فنا یعنی زایل شدن و از بین رفتن و بقا به معنای ثابت ماندن و دائم بودن است.

۲.۱ - لغوی

بنابراین، باقی در لغت چیز یا کسی است که ثابت و دائم بوده، فناپذیر نباشد
[۱۰] لسان‌العرب، ج۱، ص۴۶۷.


۲.۲ - اصطلاحی

و در اصطلاح بر ذات پروردگاری که به رغم فنا و نابودی همه موجودات همچنان موجود است و به هیچ وجه فنا و فساد بدان راه نمی‌یابد اطلاق می‌گردد،
[۱۱] جامع‌البیان، مج‌۱۳، ج‌۲۵، ص‌۴۷.
[۱۲] کشف الاسرار، ج‌۹، ص‌۴۱۳.
[۱۳] التفسیر الکبیر، ج‌۲۹، ص‌۱۰۵.
ازاین‌رو باقی مطلق ، حقیقی و بالذات خداست:
[۱۴] مجمع‌البیان، ج‌۶‌، ص‌۵۹۱‌-۵۹۲‌.
[۱۵] اصول الدین، ص‌۹۰.
[۱۶] اصول الدین، ص۱۰۹.
«کُلُّ مَن عَلَیها فَان و یَبقی وجهُ رَبِّکَ‌...».


و چنانچه برخی از موجودات مانند مجردات‌ از بقا برخوردار باشند، به نحو نسبی ، مجاز و بالغیر خواهد بود
[۱۸] الاشتقاق، ص۳۴۷.
[۱۹] اصول‌الدین، ص۹۰.
[۲۰] اصول‌الدین، ص ۱۰۸-۱۰۹.
و شاید وجه اطلاق بقاء با صیغه افعل تفضیلی بر خداوند در همین نکته نهفته باشد. در دعای صباح نیز خداوند به کسی که در عزّ و بقا یگانه است و بندگان خویش را با مرگ و فنا مقهور ساخته خوانده شده‌است.
[۲۲] شرح دعای صباح.



شایان ذکر است که باقی بودن خداوند از آن‌روست که او واجب‌الوجود بالذات است
[۲۳] شرح اسماء اللّه الحسنی، ص‌۳۳۶.
و به هیچ وجه انقضا و عدم بر او روا نیست.
[۲۴] دقایق الاشارات، ص‌۶۶‌.

اسم باقی با برخی از اسما مانند دائم،
[۲۵] دقایق الاشارات، ص‌۶۶‌.
وارث ،
[۲۷] المقام الاسنی، ص‌۶۴‌.
ابدی و آخر
[۳۰] اسماء الحسنی، ص‌۳۵۱.
[۳۱] اصول الدین، ص‌۱۲۴.
پیوند دارد. امیرمؤمنان ، علی (علیه‌السلام) در ضمن بیانی می‌فرماید:«هوالأول و‌لم‌یزل والباقی بلا أجل».
[۳۲] نهج‌البلاغه، خطبه‌۱۶۳.



برخی گفته‌اند: تفاوت باقی و ابدی آن است که باقی در برابر فانی است و بر خداوند از آن جهت اطلاق می‌شود که پس از فنای همه موجودات، بقا دارد، بلکه هم‌اکنون همه فانی‌اند و او باقی است؛ ولی ابدی بودن حق از آن جهت است که ذات متعالی او با قطع نظر از همه موجودات ابدی است.
[۳۴] اسماء الحسنی، ص‌۳۸.
گفته شده:موجود واجب الوجود بذاته نسبت به گذشته قدیم و نسبت به آینده باقی نامیده‌ می‌شود.
[۳۵] علم الیقین، ج‌۱، ص‌۱۴۸.



گفتنی است افزون بر این‌که خداوند باقی است آن چیزی که نزد او یعنی از ناحیه اوست از قبیل انواع جزا و ثواب و قرب به او نیز می‌ماند: «ما‌عِندَکُم یَنفَدُ وما عِندَ اللّهِ باق»، از‌این رو آنچه نزد خداست برای اهل طاعت و ایمان در آخرت ، بهتر است از آنچه در دنیا به آن‌ها عطا شده و باقی‌تر است:
[۳۸] مجمع البیان، ج‌۶‌، ص‌۵۹۲‌.
«و ما‌عِندَ اللّهِ خَیرٌ واَبقی».


بر اساس آیات ۲۶ سوره الرحمن و ۹۶ سوره نحل عالم ماده در همه مراتب و طبقات و انواعش و آن‌چیزی که متعلق به عالم ماده است همه آن‌ها فانی‌ و در معرض زوال است.
[۴۲] التحقیق، ج‌۱، ص‌۳۱۸‌-۳۱۹، «بقی».



الالهیات علی هدی الکتاب و‌السنة و‌العقل؛ اسماء‌الحسنی و سیر و سلوک الی الله؛ الاشتقاق؛ اصول الدین؛ بحارالانوار؛ پیام قرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تفسیر روح البیان؛ التفسیر الکبیر؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ دقائق الاشارات؛ سنن ابن‌ماجه؛ شرح اسماء الله الحسنی (لوامع البینات)؛ شرح دعای صباح؛ علم الیقین فی اصول الدین؛ الکافی؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ لسان العرب؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المقام الاسنی فی تفسیر الاسماء الحسنی؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ نهج البلاغه.


۱. طه/سوره۲۰، آیه۷۳.    
۲. رحمن/سوره۵۵، آیه۲۷.    
۳. قصص/سوره۲۸، آیه۸۸.    
۴. المیزان، ج۱۹، ص۱۰۲.    
۵. پیام قرآن، ج‌۴، ص‌۱۹۲.
۶. الکافی، ج‌۲، ص‌۵۶۰‌.    
۷. سنن ابن‌ماجه، ج‌۲، ص‌۱۲۷۰.
۸. بحارالانوار، ج‌۴، ص‌۱۸۶.    
۹. مفردات، ص۱۳۸، «بقی».    
۱۰. لسان‌العرب، ج۱، ص۴۶۷.
۱۱. جامع‌البیان، مج‌۱۳، ج‌۲۵، ص‌۴۷.
۱۲. کشف الاسرار، ج‌۹، ص‌۴۱۳.
۱۳. التفسیر الکبیر، ج‌۲۹، ص‌۱۰۵.
۱۴. مجمع‌البیان، ج‌۶‌، ص‌۵۹۱‌-۵۹۲‌.
۱۵. اصول الدین، ص‌۹۰.
۱۶. اصول الدین، ص۱۰۹.
۱۷. رحمن/سوره۵۵، آیه۲۶‌۲۷.    
۱۸. الاشتقاق، ص۳۴۷.
۱۹. اصول‌الدین، ص۹۰.
۲۰. اصول‌الدین، ص ۱۰۸-۱۰۹.
۲۱. طه/سوره۲۰، آیه۷۳.    
۲۲. شرح دعای صباح.
۲۳. شرح اسماء اللّه الحسنی، ص‌۳۳۶.
۲۴. دقایق الاشارات، ص‌۶۶‌.
۲۵. دقایق الاشارات، ص‌۶۶‌.
۲۶. بحارالانوار، ج‌۴، ص‌۱۹۰.    
۲۷. المقام الاسنی، ص‌۶۴‌.
۲۸. الهیات، ج‌۱، ص‌۱۸۳.    
۲۹. المقام الاسنی، ص‌۶۴‌.    
۳۰. اسماء الحسنی، ص‌۳۵۱.
۳۱. اصول الدین، ص‌۱۲۴.
۳۲. نهج‌البلاغه، خطبه‌۱۶۳.
۳۳. روح البیان، ج‌۹، ص‌۳۴۶.    
۳۴. اسماء الحسنی، ص‌۳۸.
۳۵. علم الیقین، ج‌۱، ص‌۱۴۸.
۳۶. المیزان، ج‌۱۲، ص‌۳۳۹.    
۳۷. نحل/سوره۱۶، آیه۹۶.    
۳۸. مجمع البیان، ج‌۶‌، ص‌۵۹۲‌.
۳۹. شوری/سوره۴۲، آیه۳۶.    
۴۰. رحمن/سوره۵۵، آیه۲۶.    
۴۱. نحل/سوره۱۶، آیه۹۶.    
۴۲. التحقیق، ج‌۱، ص‌۳۱۸‌-۳۱۹، «بقی».



دائرة‌المعارف قرآن کریم، مقاله باقی.    



جعبه ابزار