اَخْطَأنا (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَخْطَأنا:(إِن نَّسينا أَوْ أَخْطَأْنا) «اَخْطَأنا» از مادّه «خطا» به معنى «اشتباه،
ضد صواب» است. (
گناه غير عمدى) و يا هر كارى كه موجب
ضرر ديگرى شود و كنندۀ آن كار ملزم به پرداخت
خسارت و زيان باشد.
و به عبارت ديگر: «خطا» معمولا به كارهايى گفته مى‌شود كه از روى
غفلت و
عدم توجه از انسان
سر مى‌زند، مثل اين كه كسى به هنگام شكار تيرى را مى‌زند و بدون
قصد به انسانى اصابت مى‌كند و او مجروح مى‌شود.
خطا با «نسيان» تفاوت دارد، زيرا «نسيان» در جايى گفته مى‌شود كه انسان با توجه دنبال كارى مى‌رود، ولى مشخصات حادثه را فراموش مى‌كند، مثل اين كه كسى بى‌گناهى را مجازات كند به گمان اين كه گناهكار است، زيرا مشخصات گناهكار واقعى را فراموش كرده است.
بعضى «خطا» را بر سه گونه تقسيم كرده‌اند:
• آن‌كه كارى ناشايست را از روى عمد انجام دهد (مثال در پانوشت، آيه ۳۱
سوره اسراء ) اين گونه خطا موجب مسئوليت و بازخواست است.
• آن كار شايسته‌اى اراده كند، ولى خلاف آن واقع شود (مثال در متن آورده شده است) اين گونه خطا قابل عفو است و موجب مسئوليت نيست و فاعل آن را «مخطى» گويند نه «خاطى». (فرق ميان «مخطى» و «خاطى» توضيح داده خواهد شد).
• آن‌كه كار خلافى را اراده كند و اشتباها كار خوبى را انجام دهد، اين گونه شخص، اراده‌اش مذموم است و فعلش نيز
ممدوح نيست و
دراين‌باره مصداقى در قرآن نيامده است.
به موردی از کاربرد «اَخْطَأنا» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(لا يُكَلِّفُ اللّهُ نَفْسًا إِلاّ وُسْعَها لَها ما كَسَبَتْ وَ عَلَيْها ما اكْتَسَبَتْ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِن نَّسينا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْرًا كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذينَ مِن قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنآ أَنتَ مَوْلانا فانصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرينَ) «
خداوند هيچ كس را، جز به اندازه تواناييش،
تکلیف نمى‌كند. انسان، هر كار نيكى را انجام دهد، به سود خود انجام داده؛ و هر كار بدى كند، به زيان خود كرده است. مؤمنان مى‌گويند: «پروردگارا! اگر ما فراموش يا خطا كرديم، ما را مؤاخذه مكن. پروردگارا! تكليف سنگينى بر ما قرار مده، آن چنان كه بخاطر گناه و
طغیان، بر كسانى كه پيش از ما بودند، قرار دادى. پروردگارا! آن‌چه طاقت تحمّل آن را نداريم، بر ما مقرّر مدار و ما را
عفو كن و بيامرز و مورد
رحمت خود قرار ده. تو مولا و سرپرست مايى، پس ما را بر جمعيّت كافران، پيروز گردان.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند:
(رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسينا أَوْ أَخْطَأْنا) بعد از آن‌كه در مقام اجابت
دعوت خداى تعالى بطور مطلق و بدون هيچ قيدى گفتند:
سمعنا و اطعنا و سپس از يک سو متوجه
ضعف و فتور و سستى خود شدند، و از سوى ديگر متوجه سرنوشت اقوام و امتهايى شدند كه قبل از ايشان مى‌زيستند، ناچار از خداى تعالى خواستند تا به ايشان
رحم كند، و با ايشان آن معامله را نكند كه با امت‌هاى گذشته كرد، يعنى آن مؤاخذه‌ها و
حمل و تحميل‌ها را نفرمايد، چون مؤمنين با
تعلیم الهى اين معنا را آموخته بودند كه هيچ
حول و قوتى جز به كمک خدا وجود ندارد، و هيچ چيز جز
رحمت او آدمى را از خطا و
نسیان و
تمرد حفظ نمى‌كند.
با اين بيان پاسخ از سؤالى كه ممكن است بشود روشن مى‌گردد، و آن اين است كه
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) با اين‌كه
معصوم است، چطور درخواست مصونيت از خطا و نسيان مى‌كند؟ جوابش اين شد كه اگر آن جناب معصوم است، به
عصمت او معصوم است، نه از ناحيه خودش، پس صحيح است كه از خدا مصونيتى درخواست كند، كه از ناحيه خود ضمانتى نسبت به آن ندارد، و خود را در اين درخواست هم‌آواز مؤمنين سازد.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اخطأنا»، ج۱، ص ۶۹۳.
