انگیزه تاریخ‌نگاری شیعیان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تألیف نخستین کتاب‌های تاریخی و فقهی را به اصحاب نزدیک
امامان شیعه و به‌طور خاص به سده اول و روزگار نزدیک به
امام علی علیه‌السلام نسبت می‌دهند
آیات
قرآن و تعالیم نبوی و رهنمودهای
ائمه ، خصوصاً
امام علی ، بیشترین تأثیر را در توجه اصحاب به
تاریخ داشت و الگوبرداری از رفتارهای فردی و اجتماعی
پیشوایان دین ، انگیزه روایت و تدوین و تألیف
سیره آنان شد.
اهل بیت علیهم‌السلام تعلیم و روایت
سیره پیامبر اکرم را به منزله اسوه‌ای نیکو، با جدّیت دنبال می‌کردند.
سیره امام علی و سخنان آن حضرت نیز منبعی سرشار و الهام بخش گردید. توجه امام علی علیه‌السلام به تاریخ و نمود آن در سخنان حضرت، استمرار عنایت قرآن کریم به سرگذشت امت‌های پیشین است و آن حضرت، مانند قرآن، با دیدی انتقادی و با اهداف تعلیمی و تربیتی به تاریخ نگریسته و از این رهگذر به سیره
انبیا ،
وضع ملت‌ها پیش از
بعثت و عربِ روزگار
جاهلیت ،
سیره
پیامبر اسلام و سیره شخصی و نیز رویدادهای پس از پیامبر اسلام
پرداخته است.
همین توجه به تاریخ
انبیا و سیره پیامبر سرمشق و سرچشمه تاریخ نگاری
شیعیان شد. افزون بر این، سیره امام علی و اهل بیت علیهم‌السلام، به منزله جانشینان بر حق پیامبر و نمایندگان
اسلام راستین
موضوع تألیفات و تک نگاریهای بسیار گردید.
هدف از تألیف چنین آثاری، از یک سو مبارزه با انحراف‌ها و
بدعت‌ها و از سوی دیگر ارائه اسلام از منظر اهل بیت بود.
موضوعات این کتاب‌ها، که بسیاری از آن‌ها به دلایل سیاسی و فرقه‌ای از بین رفته، اینهاست: سیره و مغازی پیامبر اکرم و ابعاد شخصیت و خصایص آن حضرت،
سقیفه ، ردّه، شورا، اخبار
فاطمه سلام‌اللّه‌علیها، مقتل
عثمان ، سیره علی علیه‌السلام و جنگ‌های دوران خلافت ایشان و
قضاوت‌ها و مقتل آن حضرت، واقعه
حکمیت ، مقتل
امام حسین علیه‌السلام، سیره
صحابه پیامبر و صحابه حضرت علی مانند
سلمان و
ابوذر و
حُجر بن عدی ،
بنی امیه و مَثالب آنان،
قیام توابین ،
قیام مختار ، قیامها و مَقاتل
علویان مانند
زید بن علی و
یحیی بن زید .
(۱) ابن ندیم.
(۲) محمد بن حسن طوسی، الفهرست، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۵۶/ ۱۹۳۷، چاپ افست قم ۱۳۵۱ش.
(۳) محمد بن یوسف صالحی شامی، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیرالعباد، ج ۴، چاپ ابراهیم ترزی و عبدالکریم عزباوی، قاهره ۱۴۱۱/ ۱۹۹۰.
(۴) علی بن ابی طالب (ع)، امام اول، نهج البلاغه، ترجمه جعفر شهیدی، تهران ۱۳۷۱ش.
(۵) احمد بن علی نجاشی ، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی ، چاپ موسی شبیری زنجانی ، قم ۱۴۰۷.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ نگاری»، شماره۳۰۵۷.
