انْفَجَرَتْ و انْبَجَسَت (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
انْفَجَرَتْ:(فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا) انْبَجَسَت:(فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتا) «انْفَجَرَتْ و انْبَجَسَت»•
انْفَجَرَتْ از مادّه
فَجْر به معنای جریان شدید و بیرون ریختن آب با فشار و کثرت است.
•
انْبَجَسَت از مادّه
انبجاس به معنای جریان خفیف و ملایم آب است، و یا به معنای بیرون ریختن آب به طور مختصر و کم است.
در
آیه مورد بحث (بقره ۶۰) در مورد جوشيدن
آب، تعبير به «انفجرت» شده، درحالى كه در آيه ۱۶۰
سوره اعراف به جاى آن «
انبجست» آمده است (مضمون هر دو آيه ناظر بر حكم الهى درباره يكى ديگر از معجزات
حضرت موسی (علیه‌السلام) است) كه اوّلى به معنى جريان شديد آب است و دومى جريان خفيف و ملايم.
ممكن است واژه دوم اشاره به مرحله ابتدائى جريان آب باشد، درحالى كه «انفجرت» به مرحله نهايى آن‌كه شدت جريان آب است اطلاق شده باشد.
به موردی از کاربرد «انْفَجَرَتْ و
انْبَجَسَت» در قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ إِذِ اسْتَسْقَى موسَى لِقَوْمِهِ فَقُلْنا اضْرِب بِّعَصاكَ الْحَجَرَ فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُناسٍ مَّشْرَبَهُمْ كُلواْ وَ اشْرَبواْ مِن رِّزْقِ اللَّهِ وَ لا تَعْثَوْاْ في الأَرْضِ مُفْسِدينَ) «و به ياد آوريد زمانى را كه موسى براى
قوم خويش، آب طلبيد؛ به او گفتيم: «عصاى خود را بر آن
سنگ مخصوص بزن!» ناگاه دوازده چشمه آب از آن جوشيد؛ آن‌گونه كه هر طايفه از طوايف دوازده‌گانه
بنی‌اسرائیل)، چشمه خود را مى‌شناختند و گفتيم: «از روزىِ خداوند بخوريد و بياشاميد؛ و در
زمین به
فساد نكوشيد.»
(وَ قَطَّعْناهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْباطًا أُمَمًا وَ أَوْحَيْنا إِلَى موسَى إِذِ اسْتَسْقاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِب بِّعَصاكَ الْحَجَرَ فَانبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُناسٍ مَّشْرَبَهُمْ وَ ظَلَّلْنا عَلَيْهِمُ الْغَمامَ وَ أَنزَلْنا عَلَيْهِمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوَى كُلواْ مِن طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ ما ظَلَمونا وَ لَكِن كانواْ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمونَ) «ما آن‌ها را به دوازده گروه- كه هر يک طايفه‌اى از دودمان
اسرائیل بودند- تقسيم كرديم. و هنگامى كه قوم موسى در بيابان از او تقاضاى آب كردند، به او
وحی فرستاديم كه: «عصاى خود را بر سنگ مخصوص بزن.» ناگهان دوازده چشمه از آن بيرون جست؛ آن‌چنان كه هر طايفه، چشمه و آبشخور خود را مى‌شناخت. و
ابر را بر سر آن‌ها سايبان ساختيم؛ و بر آن‌ها «
منّ» (نوعى صمغ شيرين گياهان) و «
سلوی» (پرنده‌اى مانند بلدرچين) فرستاديم؛ و به آنان گفتيم: از روزی‌هاى پاكيزه‌اى كه به شما داده‌ايم، بخوريد؛ و آن‌ها كفران كردند؛ ولى با اين كار به ما
ستم نكردند، بلكه به خودشان ستم مى‌نمودند.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند:
انبجست از (مادّه) «
انبجاس» و به معناى انفجار است.
و بعضى گفته‌اند به معناى بيرون شدن اندک اندک آب است، بخلاف انفجار كه به معناى بيرون شدن به كثرت و فراوانى است.
و از ظاهر اين‌كه فرمود پس منفجر شد از آن دوازده چشمه و هر گروهى از مردم چشمه خود را شناختند بدست مى‌آيد كه چشمه‌ها به عدد
اسباط بنی‌اسرائیل يعنى دوازده بود، چون مى‌رساند كه هر چشمه مخصوص يک تيره بوده و اين‌كه اين اختصاص به خاطر مشاجره‌اى بوده كه با يک‌ديگر داشته‌اند، و اين ظاهر تاييد مى‌كند رواياتى را كه درباره داستان اين چشمه‌ها وارد شده.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «انفجرت و انبجست»، ج۳، ص ۴۱۲.
