انابه (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بازگشت به خدای تعالی با
توبه و ندامت و
اخلاص در عمل است.
بسياري از مفسران و
لغویان انابه را هم معناي توبه دانسته‌اند اما برخی تفاوت‌هايی بر اين دو واژه ذكر كرده‌اند. برخی گفته‌اند: فرق توبه و
انابه این است که توبه بازگشت از
معصیت سابق و
انابه ترک معصیت در آینده است.
دیگر اینکه
انابه غايت درجات توبه و برترين مرتبۀ آن است؛ زيرا توبه بازگشت از
گناه است ولی
انابه افزون بر آن، بازگشت از
مباحات نيز است.
انابه به درگاه خداوند، سبب میشود که
انسان از آمرزش و
رحمت الهی بهره مند شود همان طور که در این آیات شریفه آمده است:... فانه کان للاوبین غفورا..(
پروردگار شما به آنچه در دلهاى خود داريد آگاه تر است اگر شايسته باشيد قطعا او آمرزنده توبه كنندگان است.)
... وظن داود انما فتنه فاستغفر ربه وخر راکعا واناب (
داوود گفت قطعا او در
مطالبه ميش تو (اضافه) بر ميش‌هاى خودش بر تو ستم كرده و در حقيقت بسيارى از شريكان به همديگر
ستم روا مى دارند به استثناى كسانى كه
ایمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند و اينها بس اندكند و داوود دانست كه ما او را
آزمایش كرده ايم پس از پروردگارش
آمرزش خواست و به رو درافتاد و توبه كرد.)
فغفرنا له ذلک...(و بر او اين (ماجرا) را بخشوديم و در حقيقت براى او پيش ما تقرب و فرجامى خوش خواهد بود.)
انابه و بازگشت بسوی خدای متعال توسط انسان ها، زمینه ساز
اجابت دعاهی آنها از سوی پروردگار می شود. واذا مس الناس ضر دعوا ربهم منیبین الیه ثم اذا اذاقهم منه رحمة اذا فریق منهم بربهم یشرکون (و چون مردم را زيانى رسد پروردگار خود را در حالى كه به درگاه او توبه مى كنند مى خوانند و آنگاه كه از جانب خود رحمتى به آنان چشانيد بناگاه دسته اى از ايشان به پروردگارشان
شرک مى آورند.)
ولقد فتنا سلیمـن والقینا علی کرسیه جسدا ثم اناب (بگذار تا به آنچه بدانها عطا كرده ايم كفران ورزند (بگو) برخوردار شويد زودا كه خواهيد دانست.)
قال رب اغفر لی..(يا (مگر)
حجتی بر آنان نازل كرده ايم كه آن (حجت) در باره آنچه با (خدا) شريك مى گردانيده اند سخن مى‌گويد.)
فسخرنا له الریح تجری..(و چون مردم را
رحمتی بچشانيم بدان شاد مى گردند و چون به (سزاى) آنچه دستاورد گذشته آنان است صدمه اى به ايشان برسد بناگاه نوميد مى شوند.)
در تفسیر
المیزان فرموده اند: «این آیه فرع و نتیجه درخواست ملک است و از
استجابت آن درخواست خبر مى دهد و ملکى را که سزاوار احدى بعد از او نباشد بیان مى کند و آن ملکى است که دامنه اش حتى باد و
جن را هم گرفته ، و آن دو نیز مسخر وى شدند.»
واذا مس الانسـن ضر دعا ربه منیبا الیه ثم اذا خوله نعمة منه نسی ما کان یدعوا الیه من قبل...(و چون به انسان آسيبى رسد پروردگارش را در حالى كه به سوى او بازگشت كننده است مى خواند سپس چون او را از جانب خود
نعمتی عطا كند آن (مصيبتى) را كه در رفع آن پيشتر به درگاه او
دعا مى كرد فراموش مى نمايد و براى خدا همتايانى قرار مى‌دهد تا (خود و ديگران را) از راه او گمراه گرداند بگو به كفرت اندكى برخوردار شو كه تو از
اهل آتشی .)
انابه کنندگان واقعی به درگاه پروردگار را باید به عنوان
اسوه در میان امت قرار داد.... واتبع سبیل من اناب الی...(و اگر تو را وادارند تا در باره چيزى كه تو را بدان دانشى نيست به من
شرک ورزى از آنان فرمان مبر و(لى) در دنيا به خوبى با آنان معاشرت كن و راه كسى را پيروى كن كه توبه كنان به سوى من بازمى گردد و (سرانجام) بازگشت شما به سوى من است و از (حقيقت) آنچه انجام مى داديد شما را با خبر خواهم كرد.)
در آیات زیادی از قرآن کریم خداوند
بشارت می دهد به آنان که توبه می کنند و به سویش باز می گردند. والذین... انابوا الی الله لهم البشری (و(لى) آنان كه خود را از
طاغوت به دور مى دارند تا مبادا او را بپرستند و به سوى
خدا بازگشته اند آنان را مژده باد پس بشارت ده به آن بندگان من كه.)
از آثار بازگشت و توبه به درگاه خداوند برای بندگان، بدست آوردن شناخت و بصیرت است. افلم ینظروا الی السماء فوقهم کیف بنینـها وزینها وما لها من فروج )(مگر به
آسمان بالاى سرشان ننگريسته اند كه چگونه آن را ساخته و زينتش داده ايم و براى آن هيچ گونه شكافتگى نيست.)
والارض مددنـها والقینا فیها روسی وانبتنا فیها من کل زوج بهیج (و
زمین را گسترديم و در آن لنگر(آسا كوه)ها فرو افكنديم و در آن از هر گونه جفت دل‌انگيز رويانيديم.)
تبصرة وذکری لکل عبد منیب ()تا براى هر بنده توبه كارى بينش افزا و
پندآموز باشد.)
قرار گرفتن در زمره
اولو االالباب ، که صاحبان
عقل ، درک و دارای بینایی جان اند از دیگر آثار
انابه به درگاه خداوند می باشد. و الذین اجتنبوا الطغوت ان یعبدوها و انابوا الی الله...(و(لى) آنان كه خود را از طاغوت به دور مى دارند تا مبادا او را بپرستند و به سوى
خدا بازگشته اند آنان را مژده باد پس بشارت ده به آن بندگان من كه.)
.. واولـئک هم اولوا الالبـب (به سخن گوش فرامى دهند و بهترين آن را پيروى مى كنند اينانند كه خدايشان راه نموده و اينانند همان
خردمندان .)
آن کس که روی به خداوند آورده و توبه می نماید خداوند
رحمت خویش را شاملش می فرماید و به او
نعمت شناخت و درک [[]] آیات الهی را می دهد. افلم یروا الی ما بین ایدیهم وما خلفهم من السماء والارض ان نشا نخسف بهم الارض او نسقط علیهم کسفا من السماء ان فی ذلک لایة لکل عبد منیب (و (ما) در هيچ شهرى هشداردهنده اى نفرستاديم جز آنكه خوشگذرانان آنها گفتند ما به آنچه شما بدان فرستاده شده ايد كافريم.)
انابه به درگاه خداوند، سبب
پندگیری از آیات و نعمت‌های الهی می شود، چون
انسان توبه کننده توجه بیشتری به این نشانه های الهی میکند و آنان را پرتوی از رحمت حق متعال می بیند. هو الذی یریکم ءایـته وینزل لکم من السماء رزقا وما یتذکر الا من ینیب (اوست آن كس كه نشانه هاى خود را به شما مى نماياند و براى شما از آسمان روزى مى فرستد و جز آن كس كه توبه كار است (كسى) پند نمى گيرد.)
افلم ینظروا الی السماء فوقهم کیف بنینـها وزینها وما لها من فروج (مگر به آسمان بالاى سرشان ننگريسته اند كه چگونه آن را ساخته و زينتش داده ايم و براى آن هيچ گونه شكافتگى نيست.)
والارض مددنـها والقینا فیها روسی وانبتنا فیها من کل زوج بهیج (و زمين را گسترديم و در آن
لنگر (آسا كوه)ها فرو افكنديم و در آن از هر گونه جفت دل انگيز رويانيديم.)
تبصرة وذکری لکل عبد منیب (تا براى هر
بنده توبه كارى بينش افزا و پندآموز باشد.)
جلوگیری از
عذاب الهی نصیب آنانی می شود که راه توبه و بازگشت بسوی پروردگار را در پیش گرفته اند. وانیبوا الی ربکم واسلموا له من قبل ان یاتیکم العذاب ثم لاتنصرون (و پيش از آنكه شما را عذاب در رسد و ديگر يارى نشويد به سوى
پروردگارتان بازگرديد و تسليم او شويد.)
خداوند باید توفیق توبه را به انسان بدهد، به این معنا که از رحمت خویش و فضل و عنایت خاص به بنده نگاهی اندازد و با آن که دل ها زنگار گرفته است، او را به مسیر
حق هدایت نماید و هدایتی خاص را نصیب و بهره او سازد.... قل ان الله یضل من یشآء ویهدی الیه من اناب..(و كسانى كه
کافر شده اند مى گويند چرا از جانب پروردگارش
معجزه ای بر او نازل نشده است بگو در حقيقت خداست كه هر كس را بخواهد بى‌راه مى گذارد و هر كس را كه (به سوى او) بازگردد به سوى خود راه مى نمايد.)
.. و انابوا الی الله لهم البشری فبشر عباد (و(لى) آنان كه خود را از
طاغوت به دور مى دارند تا مبادا او را بپرستند و به سوى خدا بازگشته اند آنان را مژده باد پس بشارت ده به آن بندگان من كه.)
الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه اولـئک الذین هدهم الله....(به سخن گوش فرا مى دهند و بهترين آن را پيروى مى كنند اينانند كه خدايشان راه نموده و اينانند همان خردمندان.)
.. ویهدی الیه من ینیب (از (احكام)
دین آنچه را كه به
نوح در باره آن سفارش كرد براى شما
تشریع كرد و آنچه را به تو وحى كرديم و آنچه را كه در باره آن به
ابراهیم و
موسی و
عیسی سفارش نموديم كه دين را برپا داريد و در آن تفرقه اندازى مكنيد بر
مشرکان آنچه كه ايشان را به سوى آن فرا مى خوانى گران مى‌آيد خدا هر كه را بخواهد به سوى خود برمى گزيند و هر كه را كه از در توبه درآيد به سوى خود راه مى نمايد.)
انابه به درگاه الهی، امری ارزشمند و مورد ستایش از سوی خداوند عالم است که در آیات قرآن حتی در صفات برخی از پیغمبران به جهت تکریم، از
انابه کنندگان نام برده است. ان ابرهیم لحلیم اوه منیب..(زيرا ابراهيم
بردبار و نرم دل و بازگشت كننده (به سوى خدا) بود.)
.. و اذکر عبدنا داود ذا الاید انه اواب (بر آنچه مى گويند
صبر كن و داوود بنده ما را كه داراى امكانات (متعدد) بود به ياد آور آرى او بسيار بازگشت كننده (به سوى خدا) بود.)
و وهبنا لداو د سلیمـن نعم العبد انه اواب (و
سلیمان را به
داوود بخشيديم چه نيكو بنده اى به راستى او توبه كار (و ستايشگر) بود.)
واذکر عبدنا ایوب...(و قطعا براى او در پيشگاه ما تقرب و فرجام نيكوست.)
.. انا وجدنـه صابرا نعم العبد انه اواب (و به او گفتيم( يك بسته
تركه به دستت برگير و (
همسرت را) با آن بزن و سوگند مشكن ما او را شكيبا يافتيم چه نيكو بنده اى به راستى او توبه كار بود.)
انابه‌کنندگان (قرآن)پاداش انابه‌کنندگان (قرآن)انابه در دعا (قرآن)انابه در سختی‌ها (قرآن)تداوم انابه (قرآن)ترک انابه (قرآن)دعوت به انابه (قرآن)زمینه‌های انابه (قرآن).
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۴، ص۴۲۳، برگرفته از مقاله «انابه».
