امیرحیدر بلگرامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بِلْگْرامی، امیرحیدر (۱۶۵-۲۱۷ق/۷۵۲-۸۰۲م)،
پسر نورالحسین و نواده میر غلامعلی آزادِ شاعر، فقیه
حنفی ، تاریخ نگار، شاعر و نحوی شبه قاره است.
وی در بلگرام زاده شد و در کودکی
پدر خود را از دست داد.
امیرحیدر در راه
سفر از
کلکته به عظیم‌آباد در
مرشدآباد درگذشت.
وی فرزندی به نام امیرحسن داشت که مؤلف کتابی به زبان فارسی، موسوم به
المداخل و المخارج است که نسخه‌ای از آن موجود است.
احفاد و اعقاب امیرحیدر به
مذهب تشیع گرویدند و هم‌اکنون در دکن و
پاکستان زندگی می‌کنند.
آموزش‌های ابتدایی را نزد سید محمد متخلص به
شاعر بلگرامی (د ۱۸۵ق/۷۷۱م) در زادگاه خود فرا گرفت؛ سپس‌در ۱۷۹ق/۷۶۵م نیایش وی را نزد خود به اورنگ‌آباد فرا خواند و به‌آموزش و پرورش او پرداخت.
امیرحیدر در اورنگ‌آباد نزد
نورالهدی اورنگ‌آبادی (د ۲۱۰ق/ ۷۹۵م) و حکیم
عبدالسلام برهان پوری (د۱۹۲ق/۷۷۸م)
دانش اندوخت
و در
زبان عربی و فارسی و اقسام
نثر و
نظم مهارت یافت.
از طرف کمپانی هند شرقی در دادگاه عالی دارالاماره کلکته
مفتی و
قاضی کل شد و سال‌ها در این سمت ماند.
وی در
فقه و
قضا دستی قوی داشت و مردی متدین و دادگر به شمار می‌رفت.
نوشته‌های امیرحیدر همگی به زبان فارسی است :
۱.
رساله در احکام
عشر و
خراج مالکان زمین و بیان عاشر، از دیدگاه
فقه اسلامی که در ۲۰۷ق/۷۹۳م تألیف کرد و همان سال در کلکته به طبع رسید. ترجمه
انگلیسی این کتاب در مجموعه «رسائل‌شرقی » در۲۱۲ق/۷۹۷م در همان‌جا چاپ شد.
۲.
تحقیق‌الاصطلاحات ، فرهنگ‌نامه‌ای الفبایی، مشتمل بر واژه‌ها و اصطلاحات ادبی و عرفانی و کلامی، همراه با
نام و مختصری از احوال برخی شاعران. پاره‌ای از تعابیر کنایی و استعاری رسوم و
شعائر ایرانی و هندی این اثر جالب است. منابع این فرهنگ دیوان‌های استادان شعر فارسی،
محاورات مردم و شنیده‌های مؤلف از آزاد بلگرامی‌است. در این فرهنگ برای هر
اصطلاح ، شاهد شعری هم ذکر گردیده، و معنای آن با معنا یا معانی مندرج در فرهنگ‌نامه‌های مشابه سنجیده شده است. نسخه‌ای از این کتاب در
تهران نگهداری می‌شود.
۳.
دیوان . امیرحیدر به فارسی
شعر می‌سروده، و «امیر»
تخلص می‌کرده است. آزاد بلگرامی در بیاض خود (خطی، شم ۴۰ فارسی، لکهنو، کتابخانه ندوه‌العلماء) اشعار او را
ثبت کرده است. در تذکره‌های شعرا نیز نمونه کلام او آمده است.
۴.
رقعات حیدر ، نسخه خطی آن موجود در کتابخانه آصفیه است.
۵.
سوانح اکبری ، در
تاریخ اکبر پادشاه از تولد تا سال ۴ جلوس او مطابق با ۸۷ق/۵۷۹م است. عمده مطالب آن بر اساس
اکبرنامه ابوالفضل علامی ، و دیگر آثاری چون
منتخب التواریخ بدائونی ، و
اکبرنامه الله‌داد قاضی و
تاریخ فرشته نگاشته شده است. نسخه خطی این کتاب در لندن نگهداری می‌شود.
۶.
کلمات النبیل فی شرح انشاء میر عبدالجلیل ، در ۱۸۶ق/۷۷۲م در شرح
آیات قرآنی و کلمات دشوار کتاب
انشاء عبدالجلیل بلگرامی (د ۱۳۸ق/۷۲۶م) نگاشته شد. این کتاب در ۲۶۹ق/۸۵۳م در کانپور به چاپ رسیده است.
۷.
منتخب الصرف ، در دستور زبان عربی. گزیده آن به کوشش رولاندسن در ۲۴۳ق/۸۲۷م در مدرس طبع شده است.
۸.
منتخب النحو ، در اقسام
اسم و
فعل و
حرف در زبان عربی. این کتاب در ۲۱۴ق/۷۹۹م تألیف، و در ۲۹۲ق/۸۷۵م در مدرس چاپ شده است.
(۱) آقابزرگ، الذریعه.
(۲) اردو دائره معارف اسلامیه، پنجاب/ لاهور، ۳۸۴ق/ ۹۶۴م.
(۳) افسوس، میر شیر علی، آرایش محفل، به کوشش کلب علی خان فائق، لاهور، ۹۶۳م.
(۴) حبیب‌الرحمان، حکیم، ثلاثه غساله، ترجمه و تعلیقات عارف نوشاهی، لاهور، ۹۹۵م.
(۵) خلیل، علی ابراهیم، صحف ابراهیم، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ۹۷۸م.
(۶) شورا، خطی.
(۷) عبدالحی، نزهه الخواطر، حیدرآباد دکن، ۳۹۹ق/۹۷۹م.
(۸) علی حسن خان، صبح گلشن، بهوپال، ۲۹۵ق.
(۹) فهرست کتب عربی، فارسی و اردو، مخزونه کتب‌خانه آصفیه، سرکار عالی، حیدرآباد دکن، ۳۳۲ق.
(۱۰) ملکاپوری، محمد، عبدالجبارخان، محبوب الزمن تذکره شعرای دکن، حیدرآباد دکن، ۳۳۳ق.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بلگرامی، امیرحیدر»، ج۱۲، ص۵۰۵۳.
