• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

امتحان در قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


امتحان قرار دادن انسانها در بستر حوادث تکوینی و تشریعی برای رسیدن آنان به کمال لایق خویش است.


امتحان در لغت به معنای آزمودن است
[۱] الصحاح، ج ۶، ص ۲۲۰۱.
[۲] لسان العرب، ج ۱۳، ص ۴۰۱، «محن».    
این واژه از ریشه «م ح ن» به معنای تازیانه زدن و گداختن گرفته شده است؛ «امتحنتُ الذهب» یعنی طلا را در آتش قرار دادم تا آزمایش شده و خالص شود.
[۳] لسان‌العرب، ج۱۳، ص۴۰۱.    
[۴] الصحاح، ج۶، ص۲۲۰۱.
[۵] المنجد، ص ۷۴۹، «محن».
به گفته برخی تصفیه و تخلیص از آثار و لوازم امتحان است.
[۶] التحقیق، ج ۱۱، ص ۴۳، «محن».
امتحان با توجه به معنای ریشه آن در مواردی به‌کار می‌رود که با سلب آسایش و آرامش ظاهری همراه است.
واژه‌های دیگری چون « تمحیص »، « ابتلاء » و « فتنه » نیز به نوعی مفید معنای آزمایش و هریک دارای خصوصیتی است.
تمحیص آزمونی است که با آن چیزی را از آلودگی پیراسته و از عیوب و زواید خالص سازند.
[۷] الصحاح، ج ۳، ص ۱۰۵۶.
[۸] تاج العروس، ج ۹، ص ۳۵۹، «محص».    

گفته شده:از آن‌رو که در برخی موارد تمحیص در برابر محق به‌کار رفته و محق بر نقصان و محو شدن دلالت می‌کند، در تمحیص این خصوصیت وجود دارد که با ابقا و تثبیت همراه است.
[۹] التحقیق، ج ۱۱، ص ۳۷، «محص».
ابتلاء از ریشه بِلْو یا بِلْیْ به معنای امتحان است
[۱۰] النهایه، ج۱، ص۱۵۵.    
[۱۱] اقرب‌الموارد، ج۱، ص۲۰۲، «بلی».
که با عنایت به لحاظ معنای قدمت، کهنگی و فرسودگی
[۱۲] اقرب‌الموارد، ج۱، ص۲۰۲.
[۱۳] المنجد، ص ۴۹، «بلی».
در ریشه اخیر بیش‌تر با امور مدت‌دار تحقق یافته و نوعاً در مواردی که با مصیبتها و مکاره و مشقتها همراه است به‌کار می‌رود
[۱۴] الفروق اللغویه، ص ۱۰.    
، گرچه به آن موارد اختصاص نداشته درباره نعمت نیز استعمال می‌شود.
[۱۵] وجوه قرآن، ص ۴۹.
[۱۶] المنجد، ص ۴۹.
فتنه به معنای آزمودن
[۱۷] لسان‌العرب، ج ۱۰، ص ۱۷۸.
[۱۸] تاج‌العروس، ج۱۸، ص ۴۲۴.
[۱۹] مجمع‌البحرین، ج ۲، ص ۳۵۹، «فتن».
از ریشه «ف ت ن» به معنای شیفتگی و شیدایی است.
[۲۰] المنجد، ص ۵۶۸، «فتن».
فتنه با توجه به معنای ریشه آن، آزمودنی است که با امور به ظاهر زیبا و فریبا صورت پذیرد.
مؤیّد این مطلب به‌کار رفتن فتنه در برخی آیات
[۲۱] تغابن/سوره۶۴، آیه۱۵.    
و نیز در لغت
[۲۲] وجوه قرآن، ص ۲۱۸.
[۲۳] المنجد، ص ۵۶۸، «فتن».
درباره مال و فرزندان است.
برای فتنه معانی دیگری نیز گفته شده
[۲۴] قاموس قرآن، ج ۵، ص ۱۴۷ -۱۵۰.
[۲۵] وجوه قرآن، ص ۲۱۶- ۲۱۸.
که کاربرد فتنه درباره برخی از آن‌ها چون قتل ، شرک ، کفر و...
از باب تسمیه مسبّب به اسم سبب است، زیرا فتنه می‌تواند زمینه ارتکاب آن‌ها را فراهم آورد.
به نظر می‌رسد همه واژگان یاد شده به نوعی دربردارنده مفهوم امتحان است؛ گو این‌که در چگونگی این دلالت به صورت تضمن، التزام یا مطابقت یکسان نیستند.

۱.۱ - امتحان از منظر مفسران

امتحان از منظر مفسران به وجوه گوناگون تفسیر شده است؛ از جمله:
۱. تربیت انسانها و دعوت ایشان به سوی حسن عاقبت و سعادت .
[۲۶] المیزان، ج ۴، ص ۳۶.    

۲. تشریع اوامر و نواهی و جعل تکالیف برای مردم.
[۲۷] التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۳۸.
[۲۸] تفسیر قاسمی، ج ۹، ص ۹۷.

۳.تمرین دادن و آماده ساختن بندگان.
[۲۹] روح المعانی، مج ۱۴، ج ۲۶، ص ۲۰۷.

۴.ایجاد شناخت و معرفت در قلب انسان.
[۳۰] روح المعانی، مج ۱۴، ج ۲۶، ص ۲۰۸.

۵.بخشیدن صبر و مقاومت در برابر مشکلات.
[۳۱] روح المعانی، مج ۱۴، ج ۲۶، ص ۲۰۸.
در یک جمع‌بندی شاید بتوان گفت که امتحان در فرهنگ قرآن قرار دادن انسانها در بستر حوادث گوناگون تلخ و شیرین با هدف رسیدن آنان به کمال لایق خویش است و در آیات پرشماری با واژه‌های یاد شده و غیر آن‌ها مطرح گردیده و به بررسی ابعاد مختلف آن پرداخته شده است؛ مانند: سنت امتحان و ضرورت آن،
[۳۲] عنکبوت/سوره۲۹، آیه۲.    
فلسفه و اهداف امتحان،
[۳۳] عنکبوت/سوره۲۹، آیه۳.    
امتحان و علم الهی ،
[۳۴] عنکبوت/سوره۲۹، آیه۱.    
ابزارها و شیوه‌های امتحان
[۳۵] انفال/سوره۸، آیه۲۸.    
و راه موفقیت در امتحان.
[۳۶] بقره/سوره۲، آیه۱۵۵.    


۱. ↑ الصحاح، ج ۶، ص ۲۲۰۱.
۲. ↑ لسان العرب، ج ۱۳، ص ۴۰۱، «محن».    
۳. ↑ لسان‌العرب، ج۱۳، ص۴۰۱.    
۴. ↑ الصحاح، ج۶، ص۲۲۰۱.
۵. ↑ المنجد، ص ۷۴۹، «محن».
۶. ↑ التحقیق، ج ۱۱، ص ۴۳، «محن».
۷. ↑ الصحاح، ج ۳، ص ۱۰۵۶.
۸. ↑ تاج العروس، ج ۹، ص ۳۵۹، «محص».    
۹. ↑ التحقیق، ج ۱۱، ص ۳۷، «محص».
۱۰. ↑ النهایه، ج۱، ص۱۵۵.    
۱۱. ↑ اقرب‌الموارد، ج۱، ص۲۰۲، «بلی».
۱۲. ↑ اقرب‌الموارد، ج۱، ص۲۰۲.
۱۳. ↑ المنجد، ص ۴۹، «بلی».
۱۴. ↑ الفروق اللغویه، ص ۱۰.    
۱۵. ↑ وجوه قرآن، ص ۴۹.
۱۶. ↑ المنجد، ص ۴۹.
۱۷. ↑ لسان‌العرب، ج ۱۰، ص ۱۷۸.
۱۸. ↑ تاج‌العروس، ج۱۸، ص ۴۲۴.
۱۹. ↑ مجمع‌البحرین، ج ۲، ص ۳۵۹، «فتن».
۲۰. ↑ المنجد، ص ۵۶۸، «فتن».
۲۱. ↑ تغابن/سوره۶۴، آیه۱۵.    
۲۲. ↑ وجوه قرآن، ص ۲۱۸.
۲۳. ↑ المنجد، ص ۵۶۸، «فتن».
۲۴. ↑ قاموس قرآن، ج ۵، ص ۱۴۷ -۱۵۰.
۲۵. ↑ وجوه قرآن، ص ۲۱۶- ۲۱۸.
۲۶. ↑ المیزان، ج ۴، ص ۳۶.    
۲۷. ↑ التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۳۸.
۲۸. ↑ تفسیر قاسمی، ج ۹، ص ۹۷.
۲۹. ↑ روح المعانی، مج ۱۴، ج ۲۶، ص ۲۰۷.
۳۰. ↑ روح المعانی، مج ۱۴، ج ۲۶، ص ۲۰۸.
۳۱. ↑ روح المعانی، مج ۱۴، ج ۲۶، ص ۲۰۸.
۳۲. ↑ عنکبوت/سوره۲۹، آیه۲.    
۳۳. ↑ عنکبوت/سوره۲۹، آیه۳.    
۳۴. ↑ عنکبوت/سوره۲۹، آیه۱.    
۳۵. ↑ انفال/سوره۸، آیه۲۸.    
۳۶. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۵۵.    


مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «امتحان».    


رده‌های این صفحه : امتحانات و ابتلائات | قرآن شناسی
جعبه ابزار