امالی المحاملی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«امالی المحاملی» مجموعه املاءهای حافظ حسین بن اسماعیل بن محمد محاملی است که توسط دو تن از شاگردانش به نام‌های
ابن مهدی فارسی و
ابن صلت قرشی در حدود
سال ۳۲۹ ق به
زبان عربی جمع آوری گردیده است.
کتاب در دو بخش تدوین شده است: ۱- امالی محاملی به روایت ابن مهدی فارسی که در پنج جزء مشتمل بر دو، سه و یا چهار مجلس تنظیم شده و قسمت عمده کتاب را تشکیل می‌دهد.
۲- امالی محاملی به روایت
ابن صلت قرشی که خیلی کوتاه بوده و فقط چند روایت را دربر گرفته است.
این کتاب در راستای
سنت املاء و
استملائی می‌باشد که به خصوص در قرون سوم و چهارم هجری رواج قابل توجهی داشته است.
امالی صدوق ،
امالی ابن شجری و دیگر املاهایی که در میان
شیعه و
سنی شهرت یافته‌اند از آن جمله می‌باشند. این کار بدین ترتیب صورت می‌گرفته که یک شیخ راوی حدیث روایات مهم و قابل استفاده در
فقه ،
حدیث و
عقائد و... را به صورت املاء در مجلس درس خود بیان می‌کرده و شاگردان اقدام به نوشتن آن می‌کرده‌اند و در پایان مجموعه آن امالی کتاب‌هایی را تشکیل می‌داد.
این امالی از اسناد قابل اعتنائی برخوردار بوده و همه روایات را شیخ با سند آنها یعنی اینکه از چه کسی نقل می‌کند و او نیز از چه کسی نقل کرده تا آخر بیان می‌کرده است. در این کتاب اکثر املاءها روایات نبوی هستند و در پاره‌ای از موارد نیز مطالبی از
صحابه مانند
عمر بن خطاب ،
عایشه ،
ابوهریره و دیگران نقل شده است.
در مجلس اول از بخش اول،
ابوعمر عبدالواحد مهدی فارسی نقل می‌کند که در مجلسی که در تاریخ هفتم ربیع الثانی سال ۳۲۹ ق تشکیل شده بود، حسین بن اسماعیل محاملی از
یعقوب بن ابراهیم دورقی و او هم با چند واسطه روایتی فقهی است از
رسول اکرم - صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - نقل کرده است. همین روایت به طریق دیگری نیز نقل شده است.
از دیگر روایات این مجلس روایاتی است که درباره
روزه در سفر، دفاع از حریم خانواده، در ارزش موحد بودن و
کلمه توحید و عرضه آن به اقوام و افراد گوناگون از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نقل شده است. یکی از آنها روایتی است که
امیرالمؤمنین علیه‌السّلام فرموده است: «قال رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم : لا یؤمن عبد حتی یؤمن باربع. یشهد ان لا اله الا الله و انی رسول الله بعثنی بالحق و یؤمن بالقدر و یؤمن بالبعث بعد الموت». یعنی
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ایمان کامل را در صورت داشتن
ایمان منوط به چهار چیز می‌داند: ایمان به
وحدانیت خداوند متعال،
ایمان به
رسالت پیامبر اعظم - صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم- ، ایمان به
قضا و
قدر الهی و ایمان به
معاد . آثار مهم گفتن لا اله الا الله به هنگام جان دادن نیز در دو حدیث جداگانه بیان شده است که آخرین روایات این مجلس می‌باشند.
مجلس دیگر محاملی دارای دوازده روایت می‌باشد.
مجلس بعدی حاوی نوزده روایت است. روایاتی راجع به طرز غذا میل نمودن پیامبر -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم- با سه انگشت، توصیه‌های اکید پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در مورد مسواک زدن، هدیه دادن
رسول خدا -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - از جمله روایات این مجلس هستند.
جزء دوم کتاب نیز دارای سه مجلس است که مجلس اول آن در
روز یکشنبه
جمادی الاولی سال ۳۲۹ برگزار شده است و شانزده روایت دارد. آخرین
وصیت رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم درباره
نماز ، نوع نگاه بهشتیان به افراد بالاتر از آنها، فضیلت پیامبر -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم -و
بنی هاشم ،
فضیلت قرائت قرآن ،
احکام روزه ،
فضیلت جهاد فی سبیل الله، و حضور
دجال در
مکه از جمله روایات این مجلس است.
مجلس دوم حدود هفده روایت دارد. اولین روایت این مجلس راجع به فضیلت ساعتی از
جمعه است که هیچ دعائی در آن ساعت بدون استجابت نمی‌ماند و آخرین روایتش روایتی است از عایشه که از علاقه رسول خدا -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم- نسبت به خودش گفته است.
آخرین مجلس این باب هم که در
روز پنجشنبه دوازده
روز مانده به آخر
جمادی الاول سال ۳۲۹ بوده مشتمل بر ۳۴ روایت است. روایاتی در اهمیت و ارزش
سوره مبارکه حمد ،
روزه روز عرفه ، فضیلت کمک کردن و
صدقه دادن به اقوام و خویشاوندان، حقوق همسایه و مانند آن.
دیگر اجزای این باب نیز مشتمل بر چند مجلس و تعدادی روایت است.
در بخش امالی
ابن صلت قرشی نیز در حدود ۵۰ روایت ذکر شده است.
حمدی عبد المجید السلفی تحقیق کتاب را به عهده داشته است. در انتهای اثر فهارس آیات
قرآنی، احادیث نبوی، آثار و فهرست موضوعات آمده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
