المعتمد فی الادویة المفردة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «المعتمد فی الادویة المفردة» تالیف
علی بن رسول ترکمانی یمنی (متوفی ۶۹۴ ق) از جمله آثاری است که در
شناخت مفردات مورد استفاده در پزشکی سنتی نگاشته شده است.
این اثر بیش از آنکه تالیفی مستقل باشد گزیده‌ای از چند کتاب دیگر در این موضوع است. مؤلف در مقدمه کتابش در این باره می‌گوید: «همانا من این کتاب را را از کتب مفصل اختصار نمودم؛ به این شیوه که تطویل و اطناب‌ها را به کناری نهادم و تنها مفرداتی را
ذکر کردم که در دست است و پیدا کردن آن کار چندان سختی نیست.» در نگارش این اثر از کتاب حکیم
فاضل عبدالله بن بیطار مغربی معروف به الجامع لقوی الادویه و الاغذییه استفاده نموده است و علامت اختصاری «ع» را برای آن برگزیده است. همچنین از کتاب
منهاج تالیف
ابن جزله با علامت اختصاری «ج» و کتاب حکیم
ابو الفضل حسن بن ابراهیم تفلیسی با علامت «ف» و کتاب
ابدال زهراوی با علامت «ز» و کتاب
ابدال احمد بن خالد بن جزار بهره برده است. با این حال نگاهی به مطلب نشان می‌دهد که وی علاوه بر اختصار این منابع، خود نیز مطالبی بر کتاب افزوده است؛ از جمله می‌توان به نگاشته او درباره آطریلال و آرغیس مراجعه کرد تا صدق این مدعا روشن شود.
کتاب با شرح حال مصنف و یک مقدمه به قلم او آغاز شده است. پس از آن مفردات بر اساس
حروف الفبا تدوین یافته است. مؤلف در ابتدا عنوان مفرد مورد نظر را می‌نویسد. آنگاه بر اساس منابعی که در مقدمه معرفی کرده ماهیت خواص و
طبیعت آن را می‌نویسد و در آخر
بدل یا
بدل‌های آن را نام می‌برد.
نویسنده کتاب،
طبیب و یا پزشکی صاحب تجربه نیست از این رو چیز چندانی از خود نمی‌نویسد، بلکه وی با طب و
گیاه شناسی آشناست و این آشنایی از سویی و از سوی دیگر علاقه شخصی مؤلف باعث شکل گیری این اثر شده است.البته آنچه گفتیم چیزی از ارزش این اثر نمی‌کاهد چرا که اولا ذوق و سلیقه مؤلف و نیز آشنایی او سبب شده آنچه وی گردآوری کرده اثری قابل استفاده برای بسیاری حتی پزشکان صاحب تجربه شود. ثانیا بعضی از منابع که مؤلف از آنها نقل کرده مثل کتاب
الابدال زهراوی و یا
ابدال ابن جزار امروزه چندان در دسترس بسیاری نیست و در حقیقت این اثر سبب شده که تحقیقات پزشکان پیشین به فراموشی سپرده نشود.مزیت دیگر این اثر شیوه اختصار آن است. در توضیح این شیوه باید بگوییم که اگر کسی به کتب دواشناسی
طب سنتی از جمله جامع ابن بیطار مراجعه کند درمی یابد که نیمی بلکه بیش از نیمی از آنچه در این کتب آمده یا امروزه در هیچ منبعی یافت نمی‌شود و یا دسترسی به آن بسیار مشکل است. علاوه بر آن گاه مطالبی در این کتب آمده که به
افسانه و
خرافه بیشتر شبیه است تا مطلب علمی، از این رو بسیاری از این کتاب‌ها چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرند و یا باعث سردرگمی خواننده مبتدی می‌شوند. بنابراین پالایش آنها و البته توسط شخصی آشنا و مطلع، کاری لازم و ضروری به نظر می‌رسد که مؤلف در این اثر آن را پی گیری کرده است.
پاورقی‌های این اثر که برگرفته از کتاب‌های ادویه شناسی است بیشتر به تکمیل یا توضیح مطالب مؤلف اختصاص دارد. در آخر این اثر نیز فهرستی در
تفسیر بعضی از ادویه و فهرست مطالب آمده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
