الدر المنظوم فی ذکر محاسن الأمصار و الرسوم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الدر المنظوم فی ذکر محاسن الامصار و الرسوم» در سال ۱۳۱۵ ق توسط
حمود بن احمد بوسعیدی به
زبان عربی تالیف شده است.
این کتاب سفرنامه نویسنده به
مکه،
طائف،
مصر،
شام،
فلسطین و قدس شریف است. هدف نویسنده به گفته خودش یک سبب دینی است: «احیاء سنن سیاحت که از آداب و سنن
انبیاء و بزرگان متقی است و در آن امثال و عبرتهاست».
کتاب در پنج باب تدوین شده است و تمامی مطالب هر باب در ذیل همان عنوان ذکر شده است. عناوین ابواب به ترتیب عبارت است از:
۱- توصیف سرزمین
حجاز.
۲- در ذکر مصر و عجائب آن.
۳- در توصیف سرزمین شام و عجائب و قبور انبیاء و
بیت المقدس.
۴- در ذکر وسایل نقل و انتقال و کرایه
چهارپایان.
۵- در ذکر مزارات
قبور انبیاء علیه‌السّلام و
صحابه و
اولیاء.
سفرنامه با
سفر از بندر زنگبار در روز ۲۵ شوال سال ۱۲۸۸ پس از
نماز صبح آغاز شده است. حمود کاتب سلطان برغش بن سعید ین سلطان بوسعیدی (۱۸۷۰- ۱۸۸۸) حاکم زنگبار که به جهت اداء فریضه
حج عازم حجاز بوده است.
نویسنده، پس از ۱۸ روز در ۱۴
ذی القعده به
بندر جده در حجاز می‌رسد. سپس از آن جا برای انجام فرائض حج به مکه مکرمه عازم می‌شود. در ادامه سفر سلطان برغش برای
زیارت قبر رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به مدینه منوره رفته و سپس از طریق جده به زنجبار باز می‌گردد؛ اما کاتب در مکه مکرمه می‌ماند: «مجاور بیت الله الحرام و
زمزم و مقام شد». وی در حجاز از
شهر طائف نیز بازدید می‌کند
تا بعد از آن سفر دیگری را به سرزمین‌های تحت نفوذ
حکومت عثمانی، مانند مصر که در آن از
قاهره و
اسکندریه دیدن می‌کند. او همچنین دمشق و قدس و
بیروت را نیز در مسیر سفرش قرار می‌دهد.
متن کتاب از اعجاب حموی از آنچه از مظاهر زندگی در اماکن مختلف می‌بیند، حکایت می‌کند. او از جمله به
راه‌ها، قصرها،
باغ‌ها، صنایع و چاپخانه و
کتابخانه قاهره که در آن ده عالم به تصحیح کتب مشغولند، اشاره میند. صنعت کاغذ که به دو طریق سنگی و سربی انجام می‌شده و نیز صنعت تولید برق از دیگر اماکنی است که حموی از آنها گزارش می‌دهد.
از دیگر عجایبی که به توصیف آنها پرداخته شده،
اهرام مصر است.
او چنان از بنای آنها خبر می‌دهد و از کتب تاریخی نقل می‌کند که خواننده خود را در آن مکان تصور می‌کند.
او در شام ابتدا به
یافا می‌رسد: «این
شهر بی نظیر در بالای
کوه قرار گرفته و خانه هایش روی هم بنا شده است. اغلب این بیوت با سنگ بنا شده است».
جوده از دیگر
شهرهای است که ساکنین آن گزارش می‌دهد. او به بخش‌هایی از گفته‌ها و اعمال مسیحیان که با
مسلمین موافق اشاره می‌کند. او در بیان تفاوت قسیسین و رهبان گروه اول را در کنیسه‌ها و غیر آن مرتبط با مردم می‌داند، در حالی که
راهب‌ها در صومعه‌ها عزلت می‌گزینند و با مردم ارتباطی ندارند. بین حموی و این دو گروه مباحثات متعددی صورت می‌گیرد که در کتاب ذکر شده است.
مسافرت با کشتی در آن مقطع زمانی دارای ضوابطی بوده است که مسافران باید آنها را رعایت می‌کرده‌اند. او به هشت شرط اشاره کرده است؛ به عنوان مثال برای سوار کردن وسایل اضافی جریمه مقرر شده و هر کس به این کار مرتکب می‌شده مجبور به پرداخت بیست قرش- واحد
پول آن
کشور- می‌شده است. همراه نداشتن هر نوع
اسلحه گرم و سرد نیز از دیگر شروط بوده است.
از بخش‌هایی خواندنی کتاب ذکر قبور انبیاء و اولیای الهی است.
از آن جمله قبر
حضرت سلیمان علیه‌السّلام است که به قول برخی محل کرسی آن حضرت بوده است. همچنین قبر
موسی کلیم الله علیه‌السّلام نیز که به گفته او به مقدار چهار ساعت و نیم از قدس فاصله داشته و راه آن دشوار بوده است. او از سنگی که مانند زغال در آن مکان مشتعل بوده و مردم با آن طبخ می‌کرده‌اند، به عنوان یکی از کرامات آن حضرت نام می‌برد.
پاورقی‌های مختصری به قلم محمد المحروقی در کتاب آمده است. در انتهای اثر نیز فهرست محتویات ذکر شده است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
