التعلیقة علی الفوائد الرضویة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«التعلیقة علی الفوائد الرضویة»، نام کتابی است به
زبان عربی که
امام خمینی قدس سره، به عنوان تعلیقه‌ای بر کتاب فوائد رضویه مرحوم
قاضی سعید قمی، از عرفای مشهور
قرن دوازدهم هجری، نوشته است.
قاضی سعید، این کتاب را به عنوان شرحی بر
حدیث «راس الجالوت»
امام علی بن موسی الرضا علیه السلام، نوشته است که بیانات امام علیه‌السّلام در جواب سؤال بزرگ‌ترین عالم
یهودی زمان خودش که راس الجالوت نام داشت، می‌باشد. از آن جایی که حدیث شریف راس الجالوت، دارای مضامین بسیار بلند و ویژه‌ای است که شخصی مانند
راس الجالوت، بعد از شنیدن جواب
امام به سؤال وی در مورد
کفر و
ایمان و
شیطان و واحد متکثر و متکثر متوحد، به طرز عجیبی منقلب شده و
شهادتین بر
زبان جاری می‌سازد و
مسلمان می‌شود، لذا قاضی سعید اقدام به شرح مضامین آن نموده است و امام خمینی قدس سره نیز طبق آنچه خود در مقدمه اشاره می‌کند، به خاطر بعضی اسرار و رموزی که در شرح قاضی سعید وجود دارد، لازم دانسته تا عبارات مغلق، شکافته شده و توضیحات لازم ارائه گردد، لذا در هر قسمت که نیاز به توضیح و بررسی بوده، بخش کوتاهی از عبارت قاضی سعید را با عنوان «قوله...» ، آورده و با عباراتی زیبا، روان و در پاره‌ای از مواقع مسجع، به شرح و بررسی آن پرداخته است. امام خمینی قدس سره، در بعضی جاها کلام قاضی سعید را رد می‌کند، مثل جایی که قاضی سعید کلام راس الجالوت را در مورد
آیه کریمه «خلق الانسان علمه البیان»،
معنا می‌کند و امام رحمة‌الله‌علیه می‌فرماید: حرف شارح صحیح است، لکن در معنای حرف راس الجالوت نمی‌باشد.
قاضی سعید، شرح حدیث را در این کتاب، به سه فایده تقسیم کرده است:
۱. فایده اول، بحث از معنی کفر و ایمان و
جنت و نار و شیطان است که راس الجالوت از
امام رضا علیه‌السّلام پرسیده و امام علیه السلام، پاسخ مختصر و بسیار پرمغزی فرموده که شرح آن را قاضی سعید، به گونه‌ای دقیق، بیان نموده و امام رحمة‌الله‌علیه ، هیچ تعلیقه‌ای بر این بخش ننوشته‌اند.
۲. فایده دوم که مهم‌ترین و مفصل‌ترین بخش کتاب است، یکی از مباحث در این فائده؛ بحث از واحد متکثر است: امام، تعلیقه‌ای عقلی و نقلی بر این بخش نوشته‌اند که شرح نقلی آن، با استناد به
آیه شریفه «انزل من السماء ماء فسالت اودیة بقدرها فاحتمل السیل زبدا رابیا»،
می‌باشد که امام رحمة‌الله‌علیه تفسیر این آیه را به حضرت جمع و هویت غیبیه‌ای که از آن، تعبیر به سماء می‌شود، نموده‌اند؛ مرتبه‌ای که منزه از تمام نقائص و کثرات می‌باشد و تجلی آن، در ممکنات و موجودات نمایان است که در واقع، فیض آن واحد، در عبور از عوالم مجردات و مادیات و غیر آن متکثر گردیده و به تعینات هر منزلی متعین شده است. شرح عقلی که امام قدس سره بر این واحد متکثر نوشته‌اند، عبارت است از اینکه در
حکمت متعالیه ثابت شده که وجود در عین واحد بودن، دارای مراتب متفاوت طولی و عرضی است و این، مورد تصدیق
برهان و موافق با کشف اهل
عرفان است، پس تکثر، در وجود، ذاتی و حقیقی نبوده و در آن، حیث و حیثیت و تفرق و غیریتی نیست. امام خمینی قدس سره، در بحث متکثر متوحد نیز تعلیقه مفصلی نوشته‌اند که دارای مفاهیم دقیق عرفانی می‌باشد، از آن جمله، استنادی است که امام رحمة‌الله‌علیه به این روایت پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نموده‌اند: «لو دلیتم بحبل الی الارض السفلی لهبطتم علی الله» می‌باشد. امام رحمة‌الله‌علیه ، عود موجودات به سوی خداوند متعال را به واسطه
ولی مطلقی که دارای نفس کلیه
الهیه و واجد مرتبه عقل می‌باشد، می‌داند. در شرح «جاری منجمد»، امام، تعریفی را که قاضی سعید برای این اصطلاح بیان فرموده است، پذیرفته‌اند،
ولی شرح و تفصیل ایشان را قبول نکرده و بر خلاف ظاهر
آیه ۸۸ نمل و عبارت حدیث می‌دانند.
۳. سومین فایده کتاب، در تحقیق جواب امام رضا علیه‌السّلام به سؤال راس الجالوت است و امام رحمة‌الله‌علیه ، در این بخش، تعلیقه‌ای مرقوم نفرموده است که نشان از قبول بیانات مرحوم قاضی سعید قمی است. قاضی سعید، خاتمه‌ای چند سطری پس از بیان فواید سه گانه آورده است که امام رحمة‌الله‌علیه نیز خاتمه‌ای از جانب خودش بیان داشته است و در آن، دو وجه را برای سؤال راس الجالوت مطرح نموده است. امام خمینی قدس سره، پایان تالیف کتاب را در
شهر خمین و در
ربیع الاول سال هزار و سی صد و چهل و هشت هجری قمری نوشته است.
این کتاب، توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار
امام خمینی رحمة‌الله‌علیه در
سال ۱۳۷۵، هم زمان با صدمین سال گرد میلاد امام خمینی رحمة‌الله‌علیه ، در یک جلد و در قطع وزیری چاپ شده است. در پایان کتاب، فهرست‌هایی به این ترتیب آمده است: فهرست
آیات، فهرست
احادیث، فهرست
ادعیه و
زیارات، فهرست
انبیاء،
ائمه و
ملائکه، فهرست
اعلام، فهرست
اماکن و مدن، فهرست جماعات و
طوایف، فهرست
اشعار، فهرست کتب وارده در اصل کتاب، فهرست مصادر تحقیق و فهرست موضوعات.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
