الانوار و محاسن الاشعار (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الانوار و محاسن الاشعار» اثر
علی بن محمد بن مطهر عدوی معروف به شمشاطی، مجموعه‌ای از اشعار عربی در موضوعات مختلف است که با تصحیح و تحقیق صالح مهدی عزاوی تالیف شده است.
ر برخی از آثار، از این کتاب، با عنوان «الانوار و الثمار» یاد شده است.
آنچه باعث اهمیت کتاب شده است، استفاده مؤلف از مصادر و منابع اصیلی همچون «الکامل»، «الامالی»، «البیان» و «التبیین» است.
کتاب مشتمل بر هفت باب و یک بخش تحقیقی است. برخی ابواب کتاب فاقد زیرعنوان بوده و در ذیل برخی نیز تا سی عنوان ذکر شده است. بخش تحقیقی کتاب که درباره مولف، کتاب و روش تحقیقی محقق است و به طور معمول در ابتدای کتاب به عنوان مقدمه محقق می‌آید، در انتهای کتاب ذکر شده است.
مطالب ابواب کتاب به طور خلاصه عبارت است از:
باب اول: در مورد انواع سلاح‌های معمول در گذشته می‌باشد.
نویسنده در ابتدا، تعدادی از اخبار و روایاتی که در فضل
اسلحه و صنعت وارد شده است را بیان کرده و در ادامه، در پنج بخش، به گوشه‌ای از اشعاری که در وصف
شمشیر ،
نیزه ،
تیر و
کمان ،
سپر و
کلاه خود و سایر سلاح‌ها آمده، اشاره کرده است.
در باب دوم: به ذکر بعضی از ایام معروفی که در فرهنگ اعراب وجود دارد پرداخته و ضمن توضیح مختصری پیرامون آن روز، به اشعاری که در مورد آن روز یا واقعه مربوط به آن سروده شده، اشاره‌ای کوتاه نموده است. این ایام عبارتند از:
۱-
یوم جدود ؛ روزی است که جنگ میان
بنی سعد و
بنی شیبان در آن واقع شده و
شهاب بن قلع بن جحدر ، به دست
مالک بن مسرور بن غیلان ربعی ، به
قتل رسیده است. از جمله اشخاصی که شعری از آن‌ها در این قسمت ذکر شده است، عبارتند از:
سوار بن حیان منقری ،
صعصه بن مالک ،
اهتم بن سمی ،
قیس بن عاصم منقری و
مالک بن نویره یربوعی .
۲-
یوم مبایض (ابایض)؛ روزی است که
بکر بن وائل به دست
حمیصیصه بن شرحبیل و
ابو الجدعاء به دست
سعد بن عباد بن مسعود ، به قتل رسیده است.
۳-
یوم خوی ؛ روزی که در آن،
یزید بن سلسله ابن حمره بن جعفر بن یربوع بن حنظله ، به دست
عمرو بن حسان و
بشر بن مرث د، به
قتل رسید.
۴-
یوم ذی الاثل ؛ در این روز، صخر
بن عمرو
بن شرید، به وسیله ربیعه
بن ثور اسدی، کشته شده است.
۵-
یوم الکدید ؛ که جنگ
بنی سلیم با
بنی کنانه در آن اتفاق افتاد و
ربیعه بن مکدم در آن روز
کشته شد.
۶-
یوم برزه ؛ این روز هم مربوط به جنگ بنی کنانه با
بنی سلیم بوده و در آن،
ذو التاج مالک بن خالد ابن صخر بن شرید و برادرش کرز، به دست
عبدالله بن جذل طعان کشته شدند.
یوم الفیفاء ، بطاح، النسار، الجفار، ذات الحناظل، وادی الاخرمین، سفح متالع، الشریه، فلج، وادی الکنهل، الجفار، از دیگر ایامی هستند که ضمن اشاره به واقعه مربوط به هریک، اشعاری که پیرامون آن روز یا آن واقعه سروده شده، ذکر گردیده است.
در باب سوم: به انساب اسب‌ها و صفات آن‌ها پرداخته شده است.
نویسنده در ابتدا، بهترین اسب‌ها و نیز اسب‌هایی که
رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم داشتن آن‌ها را
مستحب شمرده‌اند، به همراه نام اسب‌های ایشان از جمله اللجیف، اللزاز، الطرب، ذا اللمه، المرتجز و امه الحماله را ذکر کرده و در ادامه، مطالبی پیرامون دندان، رنگ پوست و رنگ چشم
اسب ، بیان داشته است.
در باب چهارم: مطالبی پیرامون زمین،
شتر ،
مسافرت ،
دریا ، وسایل نقلیه و کشتی‌ها آورده شده است.
در باب پنجم: اشعاری مربوط به منازل، باغات، ویرانه‌ها و سایر مکان‌هایی که شعرا در وصف یا گلایه از دوری از آن‌ها سروده‌اند آمده است.
در ابواب ششم و هفتم: به اشعار مربوط به ابنیه، خانه‌ها، قصرها، تبعید و دوری، پرندگان شکاری و شکار حیوانات اشاره شده است.
آخرین باب کتاب، به ارائه زندگی نامه مفصلی از نویسنده و آثار وی اختصاص یافته است.
شیوه تحقیقی محقق را می‌توان چنین خلاصه نمود:
۱- ذکر منابع نصوصی که در کتاب وارد شده است، از قبیل خبر،
شعر و
آیه و اشاره به اختلاف مصادر.
۲- ذکر سن، تاریخ وفات و اجمالی از زندگی نامه اعلامی که در متن، نامی آن‌ها برده شده است. در این مورد، بیشتر به افراد گمنام پرداخته و از ارائه توضیح پیرامون اشخاص معروف، خودداری شده است.
۳- ذکر منبع و مصدر ابیاتی که مصادرشان ذکر نشده است. در مواردی، شعری به شاعر گمنامی نسبت داده شده است، در حالی که شاعر آن، شخص دیگری می‌باشد که مصحح، به برخی از این موارد اشاره کرده و آن‌ها را تصحیح نموده است. به عنوان مثال، قصیده‌ای به شخص مجهولی به نام
قیس بن جهم منسوب گردیده، در حالی که مصحح معتقد است این قصیده، از سروده‌های
بشر بن ابی خازم است.
مصحح اثر در ضبط اصل کتاب به لحاظ لغوی و نحوی توجه ویژه‌ای شته است و در مواردی نیز که دست به تصحیح متن برده، در پاورقی کتاب به آن اشاره کرده است. منابع و مصادر اشعار و معنای برخی کلمات و عبارات مشکل نیز در پاورقی آمده است.
فهرست اعلام و قبائل به تفکیک در انتهای باب سوم و فهرست منابع و مراجع مورد استفاده محقق، در انتهای کتاب آمده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
