الا - به کسر الف و تشدید لام (مفرداتقرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
إِلَّا (به کسر الف و تشدید لام) از واژگان بکار رفته در
قرآن کریم است بنابر گفته بعضی از لغویین و
مفسران این کلمه در چهار وجه
حرف استثناء، صفت به معنی غیر، عاطفه به معنی واو و زائده استعمال میشود.
إِلَّا حرف استثناء است. در
اقرب الموارد گوید: الّا بر چهار وجه است ۱- استثناء ۲- صفت بمعنی غیر ۳- عاطفه بمعنی واو ۴- زائده.
در آیه
(فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ لِئَلَّا یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَیْکُمْ حُجَّةٌ اِلَّا الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ) مجمع البیان از
ابو عبیده نقل میکند که «الّا» به معنی واو عاطفه است
و تقدیر آن «و لا الذین ظلموا» میباشد ولی این ناصواب است و «الّا» در جای خود و استثنا منقطع است، مشروح مطلب آنکه
یهود در کتاب خود خوانده بودند: پیغمبر جدید،
قبله را عوض خواهد کرد، چون قبله از
بیت المقدس به کعبه عوض شد، قرآن فرمود این تحوّل سبب آنست که مردم (یهود مثلا) بر علیه شما دلیلی نداشته باشند و بدانند که
پیغمبر اسلام مطابق آنچه
تورات گفته است عمل کرد، لیکن ستمکاران آنها قانع نخواهند شد، از آنها نترسید.
آیه دیگری که گفتهاند الّا بمعنی واو است این آیه است
(یا مُوسی لا تَخَفْ اِنِّی لا یَخافُ لَدَیَّ الْمُرْسَلُونَ اِلَّا مَنْ ظَلَمَ ثُمَّ بَدَّلَ حُسْناً بَعْدَ سُوءٍ فَاِنِّی غَفُورٌ رَحِیمٌ) گفتهاند: تقدیرش چنین است «لا یَخافُ لَدَیَّ الْمُرْسَلُونَ اِلَّا مَنْ ظَلَمَ ثُمَّ بَدَّلَ حُسْناً».
در
تفسیر المیزان فرموده: آنچه میشود گفت -اللَّه اعلم- این است که چون آیه قبلی از ایمنی و عدم خوف مرسلین خبر داد، به نظر آمد که غیر مرسلین از اهل ظلم ایمنی ندارند و باید بترسند، آیه توبهکاران اهل ظلم را استدراک و استثناء کرد... و منظور این است: لکن آنکه
معصیت کرده و بعد
توبه نموده نیز نباید بترسد. ناگفته نماند در این صورت عدم ترس بیگناهان نیز ضمنا مفهوم میشود.
در مجمع البیان ذیل آیه ۱۵۰
بقره از
مبرّد نقل شده که: الّا هیچ وقت بمعنی واو نمیآید.
ناگفته نماند در
قرآن مجید استثناء منقطع که بمعنی «لکن، ولی» است بسیار یافت میشود و اینکه گفتهاند: استثناء منقطع در کلام فصیح نمیآید درست نیست در دو آیه گذشته استثناء چنانکه دیدیم منقطع است و در کریمه
(ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ اِلَّا اتِّباعَ الظَّنِّ) نیز منقطع است. و شاهد بسیار روشن این استثناء آیات ۴۰- ۷۴ ۱۲۸- ۱۶۰
سوره صافّات است که همه الّاها بمعنی «ولی و لکن» آمده و منقطعاند در مجمع و
کشّاف تصریح شده که آن در
(اِلَّا مَنْ تَوَلَّی وَ کَفَرَ) منقطع است.
•
قرشی بنابی، علیاکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «الا»، ج۱، ص۹۴.