اقتصاص (منطق)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

اقتصاص یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای شرحی کوتاه (بیشتر در قالب داستان) از وقایع گذشته و حال در ابتدای خطابه است.

---

از توابع خطابه، نظم و ترتیب گفتارهای خطابی است. نظم و ترتیب سخنان خطابی به این است که آن گفته‌ها دارای تصدیر، بیان مقصود، اقتصاص و خاتمه باشد.

---

اقتصاص عبارت از این است که در اثبات و تایید مطلوب، شرح کوتاهی از جریانی که در سابق واقع شده و یا اکنون در حال وقوع است بیان شود که می‌تواند در قالب داستان ذکر شود. ذکر داستان از بهترین چیزهایی است که به قانع‌کردن شنونده کمک می‌کند و مقصود گوینده را به اذهان نزدیک می‌کند، حتی نزد عامه، ذکر داستان از قوی‌ترین شیوه‌هاست.

---

راز مطلب این است که انسان دوست دارد مطالب را به صورت داستان بشنود و از آن لذت ببرد. این اشتیاق یا برای سیر کردن تمایل فطری به کسب اطلاع و آگاهی است و یا برای ارضای غرایز دیگر، و بی‌گمان ذکر داستان به عنوان یک تجربه موفق، دلیل و شاهد گویایی برای ادای مقصود است. بعد از ذکر اقتصاص، خطیب یا نویسنده شروع می‌کند به بحث در اصل مطلب تا شنوندگان را خرسند کند.
خواجه نصیرالدین طوسی می‌گوید: «و اما اقتصاص، رسم و نشان تصدیق باشد و آن، ایراد قصه بود که چه رفته است و چه بوده است و خاص بود به مشاجرات و منافرات».

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

(۱) علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
(۲) مظفر، محمدرضا، المنطق.    
(۳) خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    

---