اقتباس از آیات در خطبه فاطمه زهرا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خطبه به ضم خا به کلامی گفته می‌شود که مشتمل بر ستایش
خدا و نعت
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم باشد.
حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها در پی اثبات و احقاق حق خویش مبنی بر
ارث بردن از پدر خویش و اعتراض به اقدامات
خلیفه اول و دوم، در طرح قضیه
فدک و اعتراض شدید نسبت به
غصب فدک و غصب منصب ولایت علی(ع) از طرف
حکومت در میان جمعی از
زنان بنی هاشم در
مسجد پیامبر (ص) خطبه غرایی ایراد نمودند که به
خطبه فدکیه مشهور است.
حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها در خطبه خویش از جملاتی استفاد نموده‌اند، که اقتباسی از آیات
قرآن مجید می‌باشد، و خود این اقتباسات را می‌توان به دو گروه تقسیم نمود : ۱. اقتباسهای بدون تغییر. ۲. اقتباسهای همراه با تغییر.
در
سرزنش آنان که از دین فاصله گرفتند می‌فرمایند : آن کسی که غیر از
اسلام (و تسلیم محض در برابر خداوند) دینی دیگر برای خویش انتخاب کند از او پذیرفته نگردد و در
آخرت نیز از زیان کاران خواهد بود، این فرمایش اقتباسی است از
آیه ۸۵
سوره آل عمران : «و من یبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه و هو فی الآخره من الخاسرین»
پس از بیان
حکمت برخی از
احکام و مسائل دین اسلام در مورد اینکه
انسان باید
تقوی پیشه کند و حق تقوی را ادا کند و واقعا خداترس گردد و تا دم مرگ و آخرین لحظه عمرش اسلام خود را حفظ نماید قسمتی از آیه ۱۰۱ سوره آل عمران را اقتباس کرده‌اند: «اتقوا الله حق تقاته و لا تموتن الا وانتم مسلمون.»
برای یادآوری وضعیت ناشایست
اعراب قبل از اسلام و اینکه همواره در پی
جنگ و خونریزی‌های بی هدف و ناشی از هواهای نفسانی بودند و در واقع در لبه پرتگاه و سقوط در آتش
جهنم بودند و در بیان نجات مردم بواسطه
بعثت وجود نازنین پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم قسمتی از آیه ۱۰۳ سوره آل عمران را اقتباس کرده‌اند: «. . و کنتم علی شفا حفره من النار...» «. . فانقذکم...»
در مورد اینکه
مرگ برای پدر گرامیشان همچون انبیای سابق
قضای حتمی بوده است می‌فرماید: محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم جز پیامبری (از جانب خدا) نیست که پیش از او نیز پیامبرانی بوده‌اند (که از این جهان خاکی رخت بربسته‌اند) اگر او نیز بمیرد یا به شهادت برسد، آیا دوباره به دین و مرام
جاهلیت باز خواهید گشت؟ هر کس که عقب گرد کند و
مرتد شود به خدا
ضرر نرسانده و البته خداوند، آنها را که در
دین ثابت قدم ماندند و راه ارتداد را پیش نگرفتند نیز پاداش شکرگزاریشان را خواهد داد. این جملات اقتباسی است از آیه ۱۴۴ سوره آل عمران: «و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل افان مات او قتل انقلبتم علی اعقابکم و من ینقلب علی عقبیه فلن یضر الله شیئا و سیجزی الله الشاکرین.»
پس از خطاب به مردم و طلب کمک و یاری از آنان برای احقاق حق، آنان را تشویق می‌کند و می‌خواهد با برانگیختن
غیرت آنها ترس از جو حاکم را از وجودشان بشوید لذا از آیه ۱۳ سوره توبه اقتباس کرده و می‌فرمایند: «الا تقاتلون قوما نکثوا ایمانهم و هموا باخراج الرسول و هم بدؤکم اول مره اتخشونهم فالله احق ان تخشوه ان کنتم مؤمنین» آیا با آنان که عهد شکنی کرده و بر اخراج پیامبر (از مکه) اهتمام ورزیدند، پیکار نمی‌کنید؟ و حال آنکه آنها بودند که نخستین بار (دشمنی و پیکار با شما را) آغاز کردند، آیا از آنان می‌ترسید؟ با آنکه خداوند سزاوارتر است که از او بترسید، اگر مؤمن می‌باشید.
در پی توبیخ مردم نادان که دنبال هواها و آرزوهای فانی خود رفتند و حق را رها نمودند و مساله
سقیفه و
غصب خلافت را پیش آوردند و اینکه در گناه و
فتنه واقع گشتند و در واقع هم اکنون
جهنم آنها را احاطه کرده و در قیامت هم این احاطه تجلی خواهد یافت و تا ابد در آتش سوزان دوزخ خواهند ماند، قسمتی از آیه ۴۹
سوره توبه را اقتباس کرده‌اند: «. . الا فی الفتنه سقطوا و ان جهنم لمحیطه بالکافرین»
در مورد معرفی خویش می‌فرماید من
دختر همان پیامبری هستم که از جنس خود شما بود و رنج و گرفتاری شما برایش سخت و نگران کننده بود و بر
هدایت نمودن شما اصرار داشت و امیدوار بود و اصولا نسبت به
مؤمنین رافت داشت و به آنها مهربانی می‌کرد. که این فرمایش اقتباس است از آیه ۱۲۸ سوره توبه: «لقد جآءکم رسول من انفسکم عزیر علیه ما عنتم حریص علیکم بالمؤمنین رؤف رحیم».
در مورد اینکه پدر بزرگوارشان برای
تبلیغ اسلام هر رنجی را بر خود خریدند و همواره با فتنه انگیزی و آتش افروزی مخالفان روبر می‌گشتند ولی به مدد غیبی الهی آن فتنه‌ها سرکوب می‌شد و حضرت به راه خویش ادامه می‌دادند، از قسمتی از آیه ۶۴
سوره مائده اقتباس کرده‌اند: «. . کلما او قدوا نارا للحرب اطفاها الله..»
پس از رد
اعتقاد حاکمان
غاصب مبنی بر عدم ارث بردن فرزندان
انبیاء از پدران خود، می‌فرماید: آیا (با وجود احکام نورانی اسلام) باز هم سراغ احکام جاهلیت می‌روید. و اصولا کدام حکم از حکم خدا برای آنان که اهل یقین می‌باشند بهتر و نیکوتر است؟ این فرمایش اقتباس است از آیه ۵۰ سوره مائده: «افحکم الجاهلیه یبغون ومن احسن من الله حکما لقوم یوقنون»
در ادامه
تهدید به
عذابهای الهی می‌فرمایند: بزودی خواهید دانست که کدام یک از ما یا شما دچار عذاب ذلت بار شده و عذاب همیشگی و جاودان دامن گیرش خواهد گشت. این فرمایش اقتباسی است از آیه ۳۹
سوره هود : «فسوف تعلمون من یاتیه عذاب یخزیه و یحل علیه عذاب مقیم»
در ادامه تهدید داعیان باطل
خلافت می‌فرماید: شما منتظر جزای اعمال (پست) خود باشید ما هم در انتظار نتیجه و پاداش اعمال خود می‌باشیم. این فرمایش اقتباسی است از آیه ۱۲۲ سوره هود: «وانتظروا انا منتظرون.»
خشیت عبارت است از خوفی که همراه با درک عظمت حق «جل و علی» و صفات جلالیه او باشد و این جز با ترک گناه حاصل نخواهد شد، پس گنهکار نمی‌تواند ادعا کند که از خدا خشیت دارد و فقط آگاهان از مقام ربوبی دارای چنین صفتی می‌باشند (که مصداق کامل آن
علی علیه‌السّلام می‌باشد)، «انما یخشی الله من عباده العلماء» قسمتی از آیه ۲۸
سوره فاطر می‌باشد که حضرت آن را اقتباس فرموده‌اند.
در ادامه توبیخ ستمکاران که بجای پیروی از
احکام قرآن بدنبال هوسهای فانی دنیوی خویش شتافتند و جای گزین بدی بجای تبعیت از احکام
قرآن برگزیدند، ذیل آیه ۵۰
سوره کهف را اقتباس کرده‌اند: «. . بئس للظالمین بدلا»
در ادامه توصیف مردم و ویژگیهای آنان قبل از اسلام در مورد نداشتن
امنیت می‌فرماید شما در آن دوران
ترس این را داشتید که مبادا شما را بربایند. که این فرمایش اقتباس از قسمتی از آیه ۲۶
سوره انفال می‌باشد: «. . تخافون ان یتخطفکم الناس...»
در مورد تهدید ظالمین و اینکه برای وعیدهای الهی زمانی مشخص وجود دارد و ستمکاران بالاخره به عذاب دچار خواهند شد، می‌فرمایند: هر خبر و وعیدی که پیامبران از جانب خدا داده‌اند وقت معینی دارد. که این فرمایش اقتباس است از صدر آیه ۶۷
سوره انعام : «لکل نباء مستقر..»
پس از اظهار یاس و ناامیدی از یاری مردم، می‌فرماید: اگر شما و تمام آنانکه روی زمین زندگی می‌کنند همگی
کافر شوید (به خدا زیان نمی‌رسانید) که خدا از همگان بی نیاز است و ستوده. این فرمایش اقتباس است از قسمتی از آیه ۸
سوره ابراهیم : «. . ان تکفروا انتم و من فی الارض جمیعا فان الله لغنی حمید»
در توصیف آتش قهر الهی که در انتظار غاصبین خلافت می‌باشد می‌فرماید: آتش برافروخته الهی است که (درون
انسان را پیش از جسم و ظاهر وی شعله ور می‌سازد و) از دلها سر می‌زند. این فرمایش اقتباسی است از آیه ۶ و۷
سوره همزه : «نار الله الموقده التی تطلع علی الافئده»
در ادامه تهدید مجرمان زمان خویش ذیل آیه ۲۲۷
سوره شعراء را اقتباس کرده‌اند: «و سیعلم الذین ظلموا‌ای منقلب ینقلبون» آنان که
ظلم و ستم روا داشتند بزودی خواهند دانست که به چه کیفر گاهی (در
دوزخ) بازگشت می‌کنند.
در مقابل طفره رفتن غاصبان حکومت و عدم پذیرش
حق ذیل آیه ۱۸
سوره یوسف را اقتباس کرده‌اند: «. . بل سولت لکم انفسکم امرا فصبر جمیل و الله المستعان علی ما تصفون»
حضرت یعقوب در برابر دروغ گویی
برادران یوسف که گفتند: «
یوسف را گرگ درید و این پیراهن خون آلود اوست» فرمود: بلکه این کار زشت را هوسهای نفسانی شما در نظرتان زیبا جلوه داده و آراسته نموده است. (و البته من در برابر این حادثه) صبری جمیل و
زیبا پیشه می‌سازم (و بردباری همراه با شکر در درگاه الهی از خود نشان خواهم داد) و از خدا (نیز) در مقابل آنچه شما اظهار می‌دارید، یاری می‌طلبم.
در مورد
قیامت و رسوایی ستمکاران و اهل باطل که به حق
اهل بیت ظلم و ستم روا داشتند ذیل آیه ۷۸
سوره غافر را اقتباس کرده‌اند: «. . و خسر هنا لک المبطلون»
در بیان اهتمام و کوششهای طاقت فرسای پدر عزیزش در راه تبلیغ دین اسلام و انذار مردم از عذاب الهی قسمتی از آیه ۹۴ سوره حجر: «فاصدع بما تؤمر..»
را اقتباس کرده و فرموده‌اند: «. . صا دعا بالنذاره».
در ادامه توصیف پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم صدر آیه ۱۲۵
سوره نحل : «ادع الی سبیل ربک بالحکمه والموعظه الحسنه»
را اقتباس کرده و فرموده‌اند: «. . داعیا الی سبیل ربه بالحکمه والموعظه الحسنه». .
مردم را به راه پروردگارش فراخوان بود و روش او در این کار
حکمت (و
برهان) و
موعظه نیکو بود.
در هم شکسته شدن هیمنه
بت پرستان و از هم گسیختگی آنان به دست توانای پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را با استفاده از اقتباس آیه ۴۵
سوره قمر : «سیهزم الجمع و یولون الدبر»
بیان کرده و فرموده‌اند: «(حتی) هزم (انهزم) الجمع و ولوا الدبر.»
در توصیف حالت مردم تن پرور زمان خویش می‌فرماید: در حالیکه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و علی علیه‌السّلام در دوران سختی و فشارهای همه جانبه از سوی دشمنان برای پیشبرد اهداف مقدس اسلام از خود گذشتگی می‌نمودند و آسایش را از خود سلب کرده بودند، شما دنبال
رفاه و
عیش و نوش خویش بودید و این مطالب را با یک کلمه «فاکهون» افاده کرده‌اند که اقتباسی است از آیه ۲۷
سوره دخان : «(و نعمه کانوا فیها) فاکهین»
پس از بیان زحمات و رنجهای
امیرالمؤمنین علیه‌السّلام در راه اسلام و
سرزنش مردم
منافق صفت بخاطر راحت طلبی و رفاه زدگی آنان به یاد ایشان می‌آورد که شما در آن دوران سخت و کمرشکن هماره منتظر آن بودید که حوادث دردناکی (مانند شهادت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ) برای ما پیش آید تا شما به اهداف خود برسید: «. . تتربصون بنا الدوائر». این فرمایش اقتباسی است از قسمتی از آیه ۹۸ سوره توبه: «. . و یتربص بکم الدوائر..»
پس از توبیخ و
سرزنش ابوبکر که مدعی بود: «چون زهرا سلام‌الله‌علیهم فرزند پیامبر است لذا نمی‌تواند از پدرش ارث ببرد»، می‌فرماید: آیا در کتاب خدا آمده که تو از پدرت ارث ببری اما من از پدرم ارث نبرم؟ اگر چنین نسبتی به کتاب خدا بدهی: لقد جئت شیئا فریا [ کار بسیار زشت و عجیبی مرتکب شده‌ای. این فرمایش اقتباسی است از ذیل آیه ۲۷
سوره مریم : «. . لقد جئت شیئا فریا».
رای تهدید غاصبان خلافت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ذیل آیه ۲۷
سوره جاثیه : «. . یوم تقوم الساعه یومئذ یخسر المبطلون» را اقتباس کرده و فرموده‌اند: «و عند الساعه یخسر المبطلون» هنگام قیامت
اهل باطل به خسران و زیان خویش واقف می‌شوند.
انذار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نسبت به عذابهای الهی را یکی از اوصاف پدر خویش برشمرده و از ذیل آیه ۴۶
سوره سبا : «ان هو الا نذیر لکم بین یدی عذاب شدید» اقتباس کرده و فرموده‌اند: «انا ابنه نذیر لکم بین یدی عذاب شدید» من دختر همان بیم دهنده شما در برابر عذاب شدید الهی هستم (آن چنان عذابی که گویی پیش روی شماست، چرا که قیامت نزدیک است).
در مورد عدم عمل به
قرآن و پشت سر انداختن احکام آن توسط
حکومت جور زمان خویش می‌فرماید: «و نبذتموه وراء ظهورکم» که اقتباسی است از قسمتی از آیه ۱۸۷ سوره آل عمران: «. . فنبذوه وراء ظهورهم..» .
پس از
سرزنش مردم به جهت عدم همراهی آنان در راه احقاق حق اهل بیت، که سبب آن عدم درک
حقیقت قرآن و آن نیز معلول تیرگی قلب و دل آنان بواسطه
جهل و
نفاق بود می‌فرمایند: «افلا تتدبرون
القرآن‌ام علی قلوب اقفالها؟» که اقتباسی است از آیه ۲۴
سوره محمد : «افلا یتدبرون
القرآن‌ام علی قلوب اقفالها؟».
در ادامه
سرزنش مردمان تیره دل از آیه ۱۴
سوره مطففین : «کلا بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون» اقتباس کرده و فرموده‌اند: کلا بل ران علی قلوبکم ما اساتم من اعمالکم. . چنین نیست، بلکه ظلمت ظلم و تیرگی اعمال ناشایست شما موجب زنگار قلبهایتان گشته (و از این روی است که
قرآن را نمی‌فهمید تا بدان عمل کنید).
در پی توبیخ و بیان علت ارتکاب اعمال مجرمین وقت از قسمتی از آیه ۴۶
سوره انعام : «قل ارایتم ان اخذ الله سمعکم و ابصارکم..» اقتباس نموده و فرموده‌اند: «. . فاخذ بسمعکم و ابصارکم» آن زنگار
قلب شما باعث شده تا
گوش و چشم‌های شما کر و کور گردد (و از درک حقیقت باز مانید).
به دنبال توبیخ و
سرزنش مردم دل مرده و غفلت زده از قسمتی از آیه ۲۲
سوره ق : «... فکشفنا عنک غطاءک..» اقتباس کرده و فرموده‌اند: «. . اذا کشف لکم الغطاء» هنگامی که بمیرید و پرده غفلت از جلوی چشمانتان کنار زده شود خواهید دانست که چه عذابهای دردناکی در انتظار بوده است.
در توصیف عذاب شدید الهی در قیامت ذیل آیه ۴۷
سوره زمر : «. . وبدا لهم من الله ما لم یکونوا یحتسبون» را اقتباس کرده و فرموده‌اند: «و بدا لکم من ربکم ما لم تکونوا تحتسبون.» در قیامت از جانب خدا برای شما عذابهایی رو می‌شود که هرگز به
ذهن و فکرتان هم خطور نکرده بود.
دانشنامه کلام و عقاید، برگرفته از مقاله «اقتباس از آیات در خطبه فاطمه زهرا».
