افضلیت در مقولات

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

افضلیت در مقولات یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و از فروعات بحث مواضع اولی و آثر است.

---

یکی از مصادیق بحث «مواضع اولی و آثر» بحث جریان افضلیت یا اولویت در مقولات است، به این معنا که اولویت در همه مقولات ده‌گانه ممکن است و جریان دارد.

---

در «مقوله جوهر» برای مثال می‌توان گفت: صورت در جوهریت بر ماده اولویت دارد یا نوع در جوهریت بر جنس افضل است. چنین اولویتی به اعتبار سبقت وجود است، و گرنه جواهر در جوهریت متساوی‌اند.

---

این فضیلت در مقولات نه‌گانه عرضی نیز جاری است: در مقوله کم، مانند: بزرگ‌تر و بیش‌تر. اولویت در مقوله کیف، فعل و انفعال، که قابل شدت و ضعف‌اند، ظاهر است. در مقوله این، مانند: کره آتش بالاتر از کره هواست، در مقوله متی، مانند: نوح پیش‌تر از ابراهیم است؛ در مقوله اضافه، مانند: صداقت زید اشد از صداقت بکر است، در مقوله وضع، مانند: فلک در اقلیم دوم مایل‌تر است از آنکه در اقلیم اول است و در مقوله ملک یا جده، مانند: سپر از زره برای دفع بهتر است.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

(۱) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
(۲) خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    

---