• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صدر (مفردا‌ت‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





صَدْر (به فتح صاد و سکون دال) یکی از مفردات نهج البلاغه به معنای سینه است، فعل آن اگر با «عن» متعدّی شود، به معنای رجوع و اگر با «من» باشد به معنای بروز و ظهور است و صَدَرَ (به فتح صاد و دال و راء) به معنای حدوث و حصول می‌آید که حضرت علی (علیه‌السلام) درباره دوری از شرّ و بدی، سعه صدر و... از این واژه استفاده نموده است.



«صَدْر» به معنای سینه و فعل آن اگر با «عن» متعدّی شود، معنای رجوع می‌دهد مثل «صدر عن المکان» یعنی از مکان برگشت. و اگر با «من» باشد به معنی بروز و ظهور است مثل «صدر منه الامر» یعنی این کار از او صادر شد و بروز کرد و نیز به معنای حدوث و حصول می‌آید «صدر الامر صدورا» یعنی این کار حادث شد ایضا به معنی رجوع و ارجاع (لازم و متعدی) آمده است.


• امام (صلوات‌الله‌علیه) در خصوص علم در حکمت ۳۱ فرموده است: ««وَمَنْ عَلِمَ غَوْرَ الْعِلْمِ صَدَرَ عَنْ شَرَائِعِ الْحُكْمِ»» «هر که باطن علم را بداند بر می‌گردد از احکام مستقیم» یعنی حکم واقعی صادر می‌کند.
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در خصوص شرّ و بدی در حکمت ۱۷۸ فرموده است: ««احْصُدِ الشَّرَّ مِنْ صَدْرِ غَيْرِکَ بِقَلْعِهِ مِنْ صَدْرِکَ»» «شرّ و بدی را دور کن از سینه دیگری با قلع آن از سینه خودت.»
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در مورد سعه صدر در حکمت ۱۷۶ فرموده است: ««آلَةُ الرِّيَاسَةِ سَعَةُ الصَّدْرِ»» (وسيله رياست، سعه صدر (و تحمل بسيار) است.)
منظور از «سعة الصدر» در اینجا سعه روح و سعه تحمل و صبر است.
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در مورد رساندن حقوق به اهل آن فرموده است: ««لَيسَ عَلَى الاِْمَامِ إِلاَّ مَا حُمِّلَ مِنْ أَمْرِ رَبِّهِ... وَإِصْدَارُ السُّهْمَانِ عَلَى أَهْلِهَا»» (امام و پيشوا غير از آنچه از طرف خدا مأمور است وظيفه‌اى ندارد... حقّ مظلومان را به آنها بازگرداند.) (اصدار: صادر کردن. رساندن و نظیر آن است.) «سهمان» بر وزن سبحان جمع سهم است یعنی: نیست بر امام مگر عمل به دستور حق و رساندن حقوق به اهل آن.
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در مورد روح و مرکزیّت بدن فرموده است: ««فَمِنَ الاِْيمَانِ مَا يَكُونُ ثَابِتاً مُسْتَقِرّاً فِي الْقُلُوبِ، وَمِنْهُ مَا يَكُونُ عَوَارِىَ بَيْنَ الْقُلُوبِ وَالصُّدورِ»» (ایمان بر دو گونه است، يكى ثابت و استوار و در دل‌ها و قلوب، و ديگرى موقّت و عاریتى بين قلب‌ها و سینه‌ها.)
• امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره مرگ فرموده است: ««وَصَدَرَتْ بِكُمُ الاُْمُورُ مَصَادِرَهَا»» «و برگشت داد شما را پیشامدها به محل‌های آنها. (مرگ‌ها)» مصدر: اسم مکان به معنای محل صدور و بروز و نیز محل برگشتن است.
• امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره طمع در حکمت ۲۷۵ فرموده است: ««إِنَّ الطَّمَعَ مُورِدٌ غَيْرُ مُصْدِر»» «طمع وارد کننده است نه صادر کننده» یعنی طمع انسان را به هلاکت وارد می‌کند و از آن خارج نمی‌کند، هر دو صیغه «اسم فاعل» هستند.


این واژه موارد زیادی در «نهج البلاغه» آمده است. مانند:
««فَإِنَّ الْحِكْمَةَ تَكُونُ في صَدْرِ الْمُنَافِقِ فَتَتَلَجْلَجُ فِي صَدْرِهِ...»» (حکمت گاهى در سينه منافق است و آرام نمى‌گيرد تا اين كه خارج شود.)
««وَرَجَّةَ صَدْرِهِ، وَبَقِيَتْ بَقِيَّةٌ مِنْ أَهْلِ الْبَغْيِ»» (با صاعقه‌اى كه قلبش را به تپش درآورد و سينه‌اش را به لرزه انداخت كارش تمام شد، تنها تعداد محدودى از ستمگران و سركشان باقى مانده‌اند)
««وَشَحَنْتُمْ صَدْرِي غَيْظاً»» (و سينه مرا مملوّ از خشم ساختيد.)


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۶۳۱.    
۲. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۳، ص۳۶۲.    
۳. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۳، ص۳۶۲.    
۴. زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۱۲، ص۲۹۳.    
۵. زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۱۲، ص۲۹۴.    
۶. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۷۷۵، حکمت ۲۷.    
۷. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۷۳، حکمت ۳۱.    
۸. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۱۵۷، حکمت۳۰.    
۹. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۸، ص۱۴۲.    
۱۰. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۱۶، حکمت ۱۶۸.    
۱۱. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۵۰۱، حکمت ۱۷۸.    
۱۲. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۱۹۴، حکمت ۱۷۸.    
۱۳. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۸، ص۴۱۱.    
۱۴. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۱۶، حکمت ۱۶۶.    
۱۵. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۱۹۴، حکمت ۱۷۶.    
۱۶. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۵۰۱، حکمت ۱۷۶.    
۱۷. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۸، ص۴۰۷.    
۱۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین، ج۱۳، ص۴۰۱.    
۱۹. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۲۳۴، خطبه ۱۰۴.    
۲۰. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۲۲۰، خطبه ۱۰۳.    
۲۱. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۵۲، خطبه ۱۰۵.    
۲۲. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۷، ص۱۶۷.    
۲۳. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۲۳، خطبه ۱۰۵.    
۲۴. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۴۳۵، خطبه ۱۸۹.    
۲۵. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۱۵۲، خطبه ۱۸۴.    
۲۶. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۷۹، خطبه ۱۸۹.    
۲۷. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۳، ص۱۰۱.    
۲۸. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۳۵، خطبه ۱۸۹.    
۲۹. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۳۴۱، خطبه ۱۵۷.    
۳۰. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۲۳، خطبه ۱۵۷.    
۳۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۹، ص۲۱۰.    
۳۲. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۶۸، خطبه ۱۵۲.    
۳۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۴۵، حکمت ۲۶۶.    
۳۴. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۲۲۰، حکمت ۲۷۵.    
۳۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۵۲۴، حکمت ۲۷۵.    
۳۶. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۹، ص۱۶۵.    
۳۷. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۷۸۷، حکمت ۷۴.    
۳۸. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۸۱، حکمت ۷۹.    
۳۹. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۱۶۷، حکمت ۷۹.    
۴۰. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۸، ص۲۲۹.    
۴۱. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۵۱، حکمت ۷۹.    
۴۲. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۴۷۳، خطبه ۱۹۲.    
۴۳. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۳۰۰، خطبه ۱۹۲.    
۴۴. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۱۸۱، خطبه ۸۹.    
۴۵. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۳، ص۱۸۲.    
۴۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۶۷، خطبه ۱۹۲.    
۴۷. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۱، خطبه ۲۷.    
۴۸. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۷۰، خطبه ۲۷.    
۴۹. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۶۶، خطبه ۲۷.    
۵۰. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۲، ص۷۵.    
۵۱. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۷، خطبه ۲۷.    



بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «صدر»، ج۲، ص۶۳۰.    






جعبه ابزار