اصح اشکال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اصح اشکال یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای
شکل اول قیاس است.
قیاس، بالاترین طریق
معرفت عقلی است و در بین اصناف قیاس، شکل اول، رتبه اول را دارد و نیز در میان همه ضروبِ شکل اول، ضرب اول که هردو مقدمه‌اش موجبه کلیه است، ارزش بیشتری دارد.
امتیاز شکل اول بر سایر اشکال در سه چیز است:
۱. لزوم نتیجه و ترتب آن بر این شکل خودبه‌خود
ضروری و آشکار است و به
دلیل دیگری محتاج نیست، زیرا در این شکل،
اصغر،
مصداق اوسط است و اوسط، مشتمل بر اصغر است و هر حکمی که برای اوسط باشد به
یقین برای اصغر نیز به
ثبوت رسیده است. با توجه به اینکه اکبر برای اوسط ثابت، و اوسط، شامل اصغر است؛ پس به‌طور ضرورت به نتیجه،
علم حاصل می‌شود و لزوم نتیجه
بالذات ضروری و آشکار است.
۲. برای اثبات سندیت و اعتبار بعضی از ضروب منتج اشکال دیگر، آنها را به شکل اول برمی‌گردانند؛ پس اعتبار و سندیت شکل اول بر سایر شکل‌ها مقدم است.
۳. شکل اول، همه محصورات چهارگانه را نتیجه می‌دهد؛ یعنی نتیجه این شکل در بعضی ضروب،
موجبه کلیه و در بعضی،
موجبه جزئیه یا
سالبه کلیه و یا
سالبه جزئیه است، به خلاف اشکال دیگر که هیچ یک از آنها همه محصورات را نتیجه نمی‌دهد، چراکه
شکل دوم، موجبه ندارد، نه کلیه و نه جزئیه، و
شکل سوم، کلیه ندارد، نه موجبه و نه سالبه، و
شکل چهارم موجبه کلیه ندارد؛ بدین‌سان شکل اول به دلیل جامع‌بودن نتایج بر سایر اشکال برتری دارد.
ابن‌سینا در این باره می‌گوید: یکی از اوصاف شکل اول این است که صحیح‌ترین شکل‌هاست.
معلم اول بیان کرده است که شکل اول به سه دلیل صحیح‌ترین اشکال است و بیشتر از اشکال دیگر، یقین تولید می‌کند:
۱. سبب اول این است که
علوم ریاضی در تالیف براهین از این شکل استفاده می‌کنند و تقریباً تمام علوم، هر گاه در یک مسئله،
برهان لمّ اقامه کنند این شکل را به کار می‌گیرند….
۲.
دلیل دوم این است که اگر علم به «ما هو» که عبارت از
حد است از طریق
قیاس امکان داشته باشد، آن قیاس به صورت شکل اول خواهد بود، اما اینکه چرا با این شکل امکان‌پذیر است به این سبب است که «حد»، یک
قضیه موجبه کلیه است و شکل دوم نتیجه موجبه ندارد و شکل سوم، نتیجه کلی نمی‌دهد.
۳. سبب سوم این است که شکل اول، قیاس کاملی است که منتج‌بودن آن خود به خود ثابت است و قیاس‌بودن دو شکل دیگر از طریق تحویل آنها به شکل اول یا از طریق
عکس و یا از طریق دلیل افتراض ثابت می‌شود. همچنین
برهان خلف نیز به نحوی به شکل اول بازگشت می‌کند.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
(۱) قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا.
(۲) مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
(۳) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «اصح اشکال»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۱/۵.
