اشْتَمَلَت (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اشْتَمَلَت:
(اشْتَمَلَتْ عَلَيْهِ أَرْحَامُ) اشْتَمَلَت: از
«اشتمال» و ريشه اصلى آن
«شمول» است.
(
شمل،
يشمل،
شمولا) به معنى «شامل شدن و در برگرفتن» است.
به موردی از کاربرد
اشْتَمَلَت در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ مِنَ الإِبْلِ اثْنَيْنِ وَمِنَ الْبَقَرِ اثْنَيْنِ قُلْ آلذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ أَمِ الأُنثَيَيْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَيْهِ أَرْحَامُ الأُنثَيَيْنِ أَمْ كُنتُمْ شُهَدَاء إِذْ وَ صَّاكُمُ اللّهُ بِهَذَا فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ كَذِبًا لِيُضِلَّ النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ إِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ) (و از شتر دو
زوج نر و ماده و از
گاو هم دو
زوج نر و ماده؛ بگو: «آيا
خداوند نرها را حرام كرده يا ماده‌ها را؟! يا آنچه را شكم ماده‌ها در برگرفته؟! يا هنگامى كه خدا شما را به اين موضوع سفارش كرد، شما گواه بر اين تحريم بوديد؟! پس چه كسى ستمكارتر است از آن كس كه بر خدا دروغ مى‌بندد، تا از روى جهل، مردم را گمراه سازد؟! خداوند هيچ‌گاه گروه
ستمکاران را
هدایت نمى‌كند»)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: معناى اثنيت در همه چهار موردى كه در اين آيات آمده اهلى و وحشى است نه نر و ماده.
(أَمْ كُنْتُمْ شُهَداءَ إِذْ وَصَّاكُمُ اللَّهُ بِهذا ...) اين جمله ي; شق از دو شق ترديد است و شق ديگر آن حذف شده، و سياق كلام دلالت بر آن مى‌كند، و تقدير كلام اين است كه: آيا شما علمى را كه به خيال خود داريد از طريق فكر تحصيل كرده و به دليل عقلى و يا نقلى دست يافته‌ايد و يا از خود خدا شنيديد كه اين چارپايان را تحريم نمود، كه اينطور سخت و محكم ادعاى حرمت آن را مى‌كنيد؟.
(فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً ..) اين جمله تفريع بر ما قبل است، و اين تفريع خود اشاره به نكته‌اى است، و آن اين است كه مدعيان حرمت چارپايان از جواب اين سؤال بازماندند، و از اين رو، معناى آيه چنين مى‌شود: پس كيست ستمگرتر از شما، جمله
(مِمَّنِ افْتَرى) كنايه است از همين مدعيان يعنى مشركين. و اگر نفرمود: فمن اظلم منكم- كيست ستمگرتر از شما و بجاى كلمه شما جمله آن كس كه به خدا افترا بست را قرار داد براى اين است كه سبب آن حكمى را كه از استفهام انكارى مفهوم مى‌شود بيان كرده و فرموده باشد: هيچ كس از شما ستمگرتر نيست، براى اينكه شما به دروغ به خدا افتراء بستيد تا بدين وسيله مردم را بدون علم گمراه كنيد، و معلوم است كه با چنين ظلمى ديگر به راه خدا هدايت نمى‌شويد، چون خداوند مردم ستمگر را هدايت نمى‌كند.
در آيه مورد بحث به چهار
زوج ديگر از حيوانات اشاره مى‌كند و مى‌گويد:
«و از شتر دو
زوج، و از
گاو دو
زوج (براى شما آفريد) بگو كدام يک از اين‌ها را خدا
حرام كرده است؟ نرها را يا ماده‌ها را؟ و يا آنچه رحم ماده‌ها را در بر گرفته؟...»
از آنجا كه حكم به حلال بودن يا حرام بودن اين حيوانات تنها به دست خداوندى است كه آفريننده آن‌ها و آفريدگار بشر و تمام جهان هستى است، بنابراين كسى كه ادعاى تحليل يا تحريم كند، يا بايد از طريق گواهى
عقل باشد و يا شخصا
وحی بر او نازل گردد و يا به هنگام صدور اين فرمان از ناحيه
پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) حضور داشته باشد، در حالى كه هيچ‌گونه دليل علمى و عقلى براى تحريم اين حيوانات در اختيار
مشرکان نبود.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اشْتَمَلَت»، ج۲، ص۵۲۸.
