اسماعیل صبری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اسماعیل صبری (
۱۲۷۰-
۱۳۴۱ق/ ۱۸۵۴-۱۹۲۳م)، یکی از شاعران بزرگ
مصر و در ردیف
محمود سامی بارودی بود. وی در اواخر عمر به زهد و سرودن اشعار زاهدانه گرایید و در ۶۹ سالگی در
قاهره درگذشت. صبری اشعار بسیاری نیز در رثای برخی بزرگان و درباریان و دوستان خود دارد که بیشتر آن‌ها را به تقلید از مرثیه سرایان معروفی چون
ابوتمام و
ابن رومی سروده است.
دیوان صبری پس از مرگش به کوشش
احمد زین گردآوری، و در ۱۹۳۸م منتشر شده است.
اِسْماعیل صَبْری (۱۲۷۰-۱۳۴۱ق/ ۱۸۵۴-۱۹۲۳م)، شاعر مصری. وی پس از به پایان رساندن تحصیلات در زادگاه خود قاهره، به
فرانسه رفت و پس از اخذ لیسانس حقوق در ۱۸۷۹م به مصر بازگشت و در وزارت دادگستری به قضا مشغول شد. در ۱۸۹۶م استانداری
اسکندریه را بر عهده گرفت و پس از آن بار دیگر به کار در دادگستری پرداخت و سرانجام، در ۱۹۰۷م در ۶۰ سالگی از کارهای دولتی کناره جست تا به فعالیت‌های ادبی بپردازد.
در اواخر عمر به زهد و سرودن اشعار زاهدانه گرایید تا در ۶۹ سالگی در قاهره درگذشت.
اسماعیل صبری سرودن شعر را از ۱۶ سالگی با ابیاتی در مدح
خدیو اسماعیل آغاز کرد و در آن زمان اشعارش در
مجله روضه المدارس به چاپ می‌رسید.
وی در آغاز بنا به رسم زمانه، شیفتۀ شعر قدما شد، به
شعر بحتری عشق می‌ورزید و
دیوان ابن فارض را از حفظ داشت؛ از این‌رو، اشعارش پیوسته تقلیدهای گاه موفق و گاه ناموفق از آنان بود.
و به سبب همین تقلید گاه مورد انتقاد و نکوهش قرار گرفته است.
با این همه، آشنایی او با ادبیات فرانسه باعث شد تا اندازه‌ای در سبک شعری خود تجدیدنظر کند. او به تدریج تقلید و همانندسازی را رها کرد و به شیوه‌ای جدید که همانا بیان عواطف و احساسات درونی و اندیشه‌های ملی و میهنی بود، روی آورد.
موسیقی شعرش روان و طرب‌انگیز است و به همین سبب او را از سرآمدان
شعر غنایی دانسته‌اند و بسیاری از اشعارش را خوانندگان به آواز خوانده‌اند.
شیوۀ وی، کم‌گویی و گزیده‌گویی بود و از این‌رو، در بازنگری و پیرایش شعرش که گاه از ۳ یا ۴ بیت در نمیگذشت، سخت مصر بود.
پس از
مدح،
غزل بیشترین حجم اشعار صبری را تشکیل می‌دهد که آن هم از نوآوری تهی است.
از موضوعاتی که در دیوان صبری بابی جداگانه بدان اختصاص یافته، گله و شکایت از روزگار (= شکوی) است که شاعر در آن به نکوهش دنیا و مادیات پرداخته است و گرچه این اشعار خبر از جدی بودن گرایش‌های زاهدانه و دنیا گریزی وی نمی‌دهد، بیانگر نوعی بدبینی نسبت به زندگی است.
وی مرگ را سرآغاز آسایش و آرامش می‌داند و بر آن است که «بر مردگان نباید گریست، بلکه باید برای زندگان که در بند این زندگی مادی گرفتارند، اشک ریخت و نوحه سر داد.» موضوعات و مفاهیم زاهدانه‌ای که وی در زهدیات خود آورده، بیشتر همان معانی تکراری و متداولی است که شاعران قدیم همچون
ابوالعتاهیه،
ابوالعلاء معری و
صالح بن عبدالقدوس در نکوهش دنیا و روزگار به کار گرفته‌اند.
صبری اشعار بسیاری نیز در رثای برخی بزرگان و درباریان و دوستان خود دارد که بیشتر آن‌ها را به تقلید از مرثیه سرایان معروفی چون ابوتمام و ابن رومی سروده است.
از اسماعیل صبری پاشا به عنوان یکی از شاعران بزرگ مصر و استاد شاعران معروفی چون
احمد شوقی و
حافظ ابراهیم یاد کرده‌اند و او را در ردیف محمود سامی بارودی نهاده‌اند.
دیوان صبری پس از مرگش به کوشش احمد زین گردآوری، و در ۱۹۳۸م منتشر شده است. شاعر دیگری نیز به همین نام و با کنیۀ ابوامیمه (۱۳۰۳-۱۳۷۲ق/ ۱۸۸۶-۱۹۵۳م) هم روزگار وی بوده که نسبت به اسماعیل صبری پاشا از شهرت کمتری برخوردار بوده است.
وی نیز دیوانی دارد که به کوشش احمد کمال زکی و دیگران در ۱۹۳۸م در قاهره به چاپ رسیده است.
(۱) آل جندی، ادهم، اعلام الادب و الفن، دمشق، ۱۹۵۸م.
(۲) امین، حسن، الموسوعۀ الاسلامیۀ، بیروت، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
(۳) دسوقی، عمر، فی الادب الحدیث، بیروت، ۱۹۷۰م.
(۴) رمادی، جمال‌الدین، «اسماعیل صبری»، مجمع اللغۀ العربیۀ بدمشق، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۱م، شم ۳.
(۵) زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۴.
(۶) ضیف، شوقی، دراسات فی الشعر العربی المعاصر، قاهره، ۱۹۷۴م.
(۷) طناحی، طاهر احمد، علی فراش الموت، قاهره، ۱۹۳۹م.
(۸) عبدالجلیل، ج‌م، تاریخ ادبیات عرب، ترجمه آذرتاش آذرنوش، تهران، ۱۳۶۳ش.
(۹) عریان، محمد سعید، حیاۀ الرافعی، قاهره، ۱۳۶۶ق/ ۱۹۴۷م.
(۱۰) عطاالله، رشید یوسف، تاریخ الآداب العربیۀ، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۱۱) عقاد، عباس محمود، مجموعه اعلام الشعر، بیروت، ۱۹۷۰م.
(۱۲) فاخوری، حنا، الموجز فی الادب العربی و تاریخه، بیروت، ۱۹۸۵م.
(۱۳) کردعلی، محمد، «شعر صبری»، مجلۀ المجمع العلمی العربی، دمشق، ۱۳۶۲ق/ ۱۹۴۳م، شم ۱۸.
(۱۴) محرم، احمد، «اسماعیل صبری»، آپولو، ۱۹۳۴م، ج ۳، شم ۱.
(۱۵) الموسوعۀ العربیۀ المیسرۀ، به کوشش م ش غربال، قاهره، ۱۹۶۵م.
•
مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «اسماعیل صبری»، شماره۴.
