ارزش تجارت (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

تجارت، خرید و فروش و تصرف در اصل سرمایه برای دستیابی به سود است.در آیات متعددی از قرآن کریم تشویق به تجارت و امرار معاش شده است.

---

تلاش برای تجارت و امرار معاش، پسندیده و مورد ترغیب خداوند است:
لیس علیکم جناح ان تبتغوا فضلا من ربکم... «بر شما گناهی نیست که (در سفر حج) از فضل پروردگارتان (روزی خویش) بجویید پس چون از عرفات کوچ نمودید خدا را در مشعر الحرام یاد کنید و یادش کنید که شما را که پیشتر از بیراهان بودید فرا راه آورد.»
راغب «ابتغاء فضل الله» را به معنای مال و آنچه کسب می‌شود دانسته است.
«فضل» برخی گفته‌اند: در جاهلیت تجارت در حج را گناه می‌شمردند و خداوند متعال با آیه فوق آن را نفی کرد.
یـایها الذین ءامنوا لا تحلوا شعـئر الله... و لا ءامین البیت الحرام یبتغون فضلا من ربهم... «ای کسانی که ایمان آورده‌اید حرمت شعایر خدا و ماه حرام و قربانی بی نشان و قربانیهای گردن بنددار و راهیان بیت الحرام را که فضل و خشنودی پروردگار خود را می‌طلبند نگه دارید...»
وجعلنا الیل والنهار ءایتین فمحونآ ءایة الیل وجعلنآ ءایة النهار مبصرة لتبتغوا فضلا من ربکم... «و شب و روز را دو نشانه قرار دادیم نشانه شب را تیره گون و نشانه روز را روشنی بخش گردانیدیم تا (در آن) فضلی از پروردگارتان بجویید و تا شماره سالها و حساب (عمرها و رویدادها) را بدانید و هر چیزی را به روشنی باز نمودیم.»

۱.۱ - دیدگاه تفسیر المیزان

در مجمع البیان آمده : کلمه (مبصره) به معنای (مضیئه : روشنگر) (منیرة : نور دهنده) و (نیرة: درخشنده) است ابو عمرو گفته : مقصود از این کلمه اینست که مردم به وسیله قرآن بینا می‌شوند، همانطور که گفته می‌شود (لیل نائم) و (سر کاتم)، کسائی گفته : عرب وقتی می‌گوید: (ابصر النهار) یعنی بینا کرد روز، مقصود این است که روشن شد.
مراد از آیت بودن شب و روز و محو آیت لیل و مبصره بودن آیات نهار: و دو کلمه (لیل) و (نهار) به معنای ظلمت و نوری است که متعاقب هم وبه خاطر مواجه بودن زمین با طلوع و غروب آفتاب در زمین پدید می‌آیند، واین دو مانند سایر موجودات عالم وهمچنین احوال آن موجودات دو آیت از آیات خدای سبحان است که بالذات دلالت بر یکتایی خدا در ربوبیت می‌کند.

۱.۱.۱ - شب و روز دو آیت جدا

و از همینجا روشن می‌شود اینکه فرمود: (شب و روز را دو آیت قرار داد) مقصود این است که آنها را دو آیت خلق کرد، نه اینکه در آغاز خلقتشان آیت نبودند و بعدا آنها را آیت خود قرار داد وآنها را به عنوان دلیل مقرر داشت، زیرا تمامی موجودات از همان اصل وجود، آیاتی هستند که بر مکون خود دلالت دارند.
بنابراین به خوبی روشن می‌شود که مراد از آیت شب و آیت روز خود شب و روز است، ودر حقیقت اضافه آیت به لیل ونهار در عبارت (آیة اللیل وآیة النهار) اضافه بیانیه است نه اضافه لامیه ومقصود از محو لیل تاریک کردن وپنهان کردن آن از چشمها است، که به خلاف روز باشد.
پس اینکه بعضی‌ها گفته‌اند: مراد از (آیت لیل) ماه ومراد از محو آن، لکه‌هایی است که در آن دو دیده می‌شود، و مراد از (آیت نهار) خود آفتاب، و مبصر بودن آن، نداشتن آن لکه‌ها است به هیچ وجه صحیح نیست.
زیرا گفتگو در خود دو (آیت) (لیل ونهار) است، نه در آیت آن دو آیت، علاوه بر این، تفریعی که بر جمله مورد بحث کرده وفرموده : (لتبتغوا فضلامن ربکم...) متفرع بر روشنی دادن روز و ظلمت شب است نه بر لکه داشتن ماه و نداشتن آفتاب.
ونظیر این حرف بی اساس را بعضی دیگر نیز گفته‌اند که: مراد از آیت شب، ظلمت آن واز آیت روز نور آن ومراد از محو آیت شب، بردن ظلمت آن با نور روز است، واگر در آیه از بردن نور روز، به وسیله شب سخنی نرفته برای این بوده که همین یکی بر آن دیگری دلالت می‌کرده.
واگر خواننده محترم کلام سابق ما را به یاد داشته باشد قطعا وجه سقوط این گفتار بر او پوشیده نخواهد ماند، زیرا ما گفتیم که آیه شریفه در مقام بیان فرقی است که میان این دو آیت است، وبنا به گفتار مفسر مزبور دیگر فرقی میان این دو آیت باقی نمی‌ماند، این یکی آن دیگری را وآن دیگری این را از بین می‌برد.
جمله : (لتبتغوا فضلا من ربکم) متفرع است بر جمله (و جعلنا آیة النهار مبصرة) و معنایش این است که اگر ما آیت روز را روشن قرار دادیم برای این است که شما بتوانید در آن موقع رزق پروردگار خود را طلب کنید، چون ( رزق) فضل وعطای خدای تعالی است.
ومن رحمته جعل لکم الیل و النهار لتسکنوا فیه و لتبتغوا من فضله... «و از رحمتش برایتان شب و روز را قرار داد تا در این (یک) بیارامید و (در آن یک) از فزون بخشی او (روزی خود) بجویید باشد که سپاس دارید.»

۱.۱ - دیدگاه تفسیر المیزان

این آیه در حکم نتیجه گیری از حجت مذکور در دو آیه قبل است، که بعد از ابطال دعوی خصم (شرک مشرکین) به صورت یک گزارش و خبر ابتدایی آورده، برای این که مطلبی است ثابت که دیگر هیچ معارضی برایش نیست
لام در جمله (لتسکنوا فیه)، لام تعلیل است. و ضمیر در (فیه) به کلمه (لیل) بر می‌گردد. و معنایش این است که : خدا برای شما شب قرار داد، تا در آن استراحت کنید. (و لتبتغوا من فضله)، یعنی و روز قرار داد تا در آن رزقی را که فضل و عطیه خدا است جستجو نمایید. و بنابراین، برگشت جمله (لتسکنوا )به لیل و جمله (لتبتغوا) به نهار به طریق لف و نشر مرتب است و جمله (لعلکم تشکرون) به هر دو یعنی سکونت در شب و طلب روزی در روز بر می‌گردد، و معنایش این است که : خدا شب را چنان، و روز را چنین کرد، باشد که شما شکر بگزارید
جمله (و من رحمته جعل لکم) در معنای این است که فرموده باشد: (جعل لکم و ذلک رحمه منه - خدا روز را برای شما قرار داد، و این خود رحمتی است از او) و این اشاره است به اینکه تکوین مانند سکون و طلب رزق و تشریع که عبارت است از هدایت خلق به سوی شکر الق، همه و همه آثار رحمت او هستند - دقت فرمایید.
ومن ءایـته منامکم بالیل والنهار وابتغاؤکم من فضله... «و از نشانه‌های (حکمت) او خواب شما در شب و (نیم) روز و جستجوی شما (روزی خود را) از فزون بخشی اوست در این (معنی نیز) برای مردمی که می‌شنوند قطعا نشانه‌هایی است.»

۱.۱ - دیدگاه تفسیر المیزان

کلمه (فضل) به معنای زیادتر از مقدار حاجت از هر چیز است، و بر عطیه نیز اطلاق می‌شود، چون صاحب عطا آنچه زاید بر مقدار حاجتش می‌باشد عطا می‌کند و مراد از این کلمه در آیه شریفه رزق است. و معنای (ابتغاء فضل) طلب رزق است
و در اینکه انسان دارای قوای فعال خلق شده که او را وادار می‌کند به اینکه در جستجوی رزق باشد، و حوائج زندگی خود را به خاطر بقای خود تحصیل کند، از جای برخیزد، و تلاش کند و نیز در اینکه به سوی استراحت و سکون هدایت شده، تا به وسیله آن، خستگی تلاش خود را بر طرف نموده و تجدید و تجهیز قوا کند، و باز در اینکه شب و روز پشت سر هم قرار داده شده برای تلاش و برای اینکه خستگی هر روز را در شب همان روز بر طرف سازد، و باز در اینکه برای پدید آمدن شب و روز اوضاع جوی به وسیله زمین و خورشید پدید آمده، آیت‌ها و نشانه‌های سودمندی است برای کسی که دارای گوشی شنوا باشد، و در آنچه می‌شنود تعقل کند، و چون آن را حق دید پیروی نماید

۱.۳.۱ - لف و نشر مرتب

در کشاف گفته : (در آیه شریفه لف و نشر مرتب به کار رفته - که معنای آن در سایر مجلدات فارسی این کتاب گذشت - برای اینکه تقدیر آیه چنین است) و من آیاته منامکم و ابتغاوکم من فضله باللیل و النهار - یکی از آیات او خواب شما، و کار و کسب شماست در شب و در روز، یعنی خوابتان در شب، و کار و کسبتان در روز)، چیزی که هست جمله (باللیل و النهار) بین دو قرین (منامکم و ابتغاوکم) فاصله شده، برای اینکه هر دو از جنس زمانند، و زمان و آنچه در زمان واقع می‌شود شیء واحد است، علاوه بر این خود لف، بر مساله اتحاد کمک می‌کند
احتمال هم دارد که لف و نشری در کار نباشد، و معنای آیه این باشد که : (یکی از آیات خدا خواب شما در شب و روز، و کار و کسبتان در شب و روز است، و لیکن معنای اول روشن تر است، چون در قرآن کریم مکرر آمده، و بهترین معانی آن معنایی است که قرآن بر آن دلالت کند)
و از آنچه گذشت معلوم شد که چرا در ذیل آیه فرمود: (ان فی ذلک لایات لقوم یسمعون)
فاذا قضیت الصلوة فانتشروا فی الارض و ابتغوا من فضل الله.... «و چون نماز گزارده شد در (روی) زمین پراکنده گردید و فضل خدا را جویا شوید و خدا را بسیار یاد کنید باشد که شما رستگار گردید.»

وءاخرون یضربون فی الارض یبتغون من فضل الله... « در حقیقت پروردگارت می‌داند که تو و گروهی از کسانی که با تواند نزدیک به دو سوم از شب یا نصف آن یا یک سوم آن را (به نماز) برمی خیزید و خداست که شب و روز را اندازه گیری می‌کند (او) می‌داند که (شما) هرگز حساب آن را ندارید پس بر شما ببخشود (اینک) هر چه از قرآن میسر می‌شود بخوانید (خدا) می‌داند که به زودی در میانتان بیمارانی خواهند بود و (عده‌ای) دیگر در زمین سفر می‌کنند (و) در پی روزی خدا هستند و (گروهی) دیگر در راه خدا پیکار می‌نمایند پس هر چه از (قرآن) میسر شد تلاوت کنید و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و وام نیکو به خدا دهید و هر کار خوبی برای خویش از پیش فرستید آن را نزد خدا بهتر و با پاداشی بیشتر باز خواهید یافت و از خدا طلب آمرزش کنید که خدا آمرزنده مهربان است»

۱.۴ - دیدگاه تفسیر نمونه

منظور از جمله (فاقرؤوا ما تیسر من القرآن) (آنچه از قرآن برای شما میسر است بخوانید) چیست؟ گفتگو بسیار است: جمعی آن را به نماز شب تفسیر کرده‌اند که در لابلای آن حتما آیات قرآن خوانده می‌شود، و بعضی گفته‌اند منظور همان تلاوت قرآن است هر چند در اثناء نماز نباشد، سپس بعضی مقدار آن را به پنجاه آیه و بعضی به یکصد آیه، و بعضی دویست آیه تفسیر کرده‌اند، ولی هیچیک از این اعداد دلیل خاصی ندارد، بلکه مفهوم آیه این است که هر مقداری که انسان به زحمت نمی‌افتد از قرآن بخواند.

۱.۴.۱ - تلاوت قرآن

بدیهی است منظور از (تلاوت قرآن) در اینجا تلاوتی است به عنوان درس و فراگیری برای خودسازی و پرورش ایمان و تقوا.
سپس به بیان دلیل دیگری برای این تخفیف پرداخته می‌افزاید: (خداوند می‌داند که گروهی از شما بیمار می‌شوند، و گروهی دیگر برای تحصیل معاش و ابتغاء فضل الهی راهی سفر می‌کردند، و گروه دیگری در راه خدا جهاد می‌کنند، و این امور مانع از آن خواهد شد که عبادات شبانه را در نصابی که قبلا تعیین شده به طور مداوم انجام دهند) (علم ان سیکون منکم مرضی و آخرون یضربون فی الارض یبتغون من فضل الله و آخرون یقاتلون فی سبیل الله).
و همین سبب دیگری برای تخفیف این برنامه است، لذا بار دیگر تکرار می‌کند (حال که چنین است آن مقدار که برای شما ممکن است و توانائی دارید در شب از قرآن تلاوت کنید) (فاقرءوا ما تیسر منه).
روشن است که ذکر بیماری، و مسافرتهای ضروری، و جهاد فی سبیل الله، به عنوان سه مثال برای عذرهای موجه است، ولی منحصر به اینها نیست، منظور این است چون خداوند می‌داند شما گرفتار مشکلات مختلف زندگی در روز خواهید شد، و این مانع تداوم آن برنامه سنگین است، به شما تخفیف داده است.

---