• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

احکام و خصائص الحرمین (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



احکام و خصائص الحرمین المکی و المدنی فی الفقه الاسلامی، از منابع معاصر در تاریخ و فقه تطبیقی حرمین، نوشته علی احمد یحیی القاعدی است. این کتاب در اصل رساله دکترای نویسنده است که به رسم رساله‌های دانشگاهی، مقدماتی درباره موضوع، پیشینه و روش این پژوهش را در بر می‌گیرد. با این‌که موضوع محوری کتاب، طرح دیدگاه‌ها و مسائل فقهی است، تاریخ و توسعه‌های حرمین نیز در آن تحلیل شده است. این بررسی‌ها با بیان دیدگاه‌های فقیهان مذاهب چهارگانه اهل‌سنت و یادکرد فضیلت‌ها و ویژگی‌های معنوی حرمین همراه گشته‌ است.



این ویژگی‌ها را در کتاب حاضر می‌توان یافت: گستردگی و جامعیت در ارائه یک دوره معارف حج و حرمین، گزارش سخنان فقیهان چهارگانه اهل‌سنت، توجه به نمودار و جداول،
[۱] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۰۱.
[۲] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۶۰.
[۳] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۶۶-۲۶۷.
همراه‌ کردن گزارش‌های تاریخی با مسائل فقهی، گزارش تحلیلی از تعمیرها و توسعه‌های حرمین،
[۴] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۲۹-۲۶۷.
تبویب و تدوین مناسب و منطقی، و فراوانی و غنای منابع و مآخذ.
[۵] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۹۵۱-۹۶۵.



کتاب در پنج باب و فصول بسیار تدوین گشته است. در بابی با عنوان مقدمه، این موضوعات بیان شده‌اند: سیر تاریخی بنای کعبه و تعمیر و توسعه مسجدالحرام، حفر زمزم از روزگار جاهلیت تا دوران آل سعود همراه گزارشی تاریخی از مناصب کعبه، پرده کعبه، مقامات چهارگانه، تاریخ تعمیر و توسعه مسجدالنبی، ظهور بدعت‌ها در حرمین، و پاسخ به شبهات خاورشناسان.
[۶] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۴-۲۶۶.


۲.۱ - توسعه‌های مسجدالحرام

نویسنده در گفتار پیرامون عمارت و بازسازی‌ها، نوسازی‌ها و توسعه‌های مسجدالحرام در روزگار خلفای اموی و عباسی، اطلاعات منابع تاریخی مکه مانند اخبار مکه ازرقی (م،۲۴۸ق) و اخبار مکه فاکهی (م. ۲۷۹ق) را تلخیص و گزارش نموده
[۷] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۶۰-۱۷۸.
و سپس از آغاز و پایان توسعه به دست سلطان سلیم‌خان عثمانی در سال ۹۷۹ق و اتمام آن به دست سلطان مرادخان در ۹۸۹ق سخن گفته است.
[۸] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۸۱-۱۸۲.

نیز ویژگی‌های توسعه اول و دوم مسجدالحرام در روزگار آل سعود را بیان کرده است. توسعه اول مسجدالحرام با فرمان ملک سعود بن عبدالعزیز در سال ۱۳۷۵ق آغاز گشت و در چهار مرحله همه بخش‌ها و اجزای مسجدالحرام تغییر و توسعه داده شد.
[۹] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۹۲-۱۹۵.
توسعه دوم در روزگار ملک فهد بن عبدالعزیز انجام گرفت
[۱۰] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۹۶.
و مروه نیز تغییر اساسی یافت.
[۱۱] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۹۹.
در این توسعه، مساحت مسجد به ۳۵۶۰۰۰ متر مربع رسید.
[۱۲] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۹۶.
احداث طبقات مختلف و ستون‌های فراوان (۱۴۵۳ ستون.) و گسترش باب‌ها (۴۱ باب) از ویژگی‌های این توسعه هستند.
[۱۳] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۹۷-۲۰۱.


۲.۲ - توسعه‌های مسجدالنبی

در بررسی بناها و توسعه‌های مسجدالنبی نیز اطلاعاتی کلی درباره بنای اولیه روزگار نبوی و بنای دوران عمر بن خطاب و عثمان و خلفای پسین ارائه شده است.
[۱۴] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۳۵-۲۴۹.
از بنای مسجدالنبی پس از آتش‌سوزی سال ۸۸۶ق به دست سلطان قایتبای از سلاطین ممالیک مصر تا تعمیر و توسعه به دست عبدالمجیدخان عثمانی ۳۸۷ سال فاصله بود. سلطان عثمانی با فرستادن مهندسان، کارشناسان، نجاران و کارگران و آماده ساختن وسایل و امکانات مورد نیاز در ۱۲۶۵ق به تعمیر و توسعه مسجد پرداخت و در سال ۱۲۷۷ق آن را به پایان رساند.
[۱۵] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۵۳-۲۵۴.

مسجدالنبی در روزگار آل سعود تاکنون سه توسعه داشته است: توسعه اول به سال ۱۳۷۰ق در روزگار ملک عبدالعزیز،
[۱۶] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۵۹-۲۶۰.
توسعه دوم در روزگار ملک فیصل
[۱۷] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۶۱.
و توسعه سوم در روزگار ملک فهد.
[۱۸] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۶۳.
در مجموع، مساحت مسجدالنبی بسیار گسترده شد و به ۲۳۵۰۰۰ متر مربع رسید.
[۱۹] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۶۴-۲۶۷.
اکنون مساحت مسجد و صحن اطراف آن ۴۰۰۵۰۰ متر مربع است.

۲.۳ - قبله

نویسنده در رد ادعای خاورشناسان غربی که سبک معماری اسلامی‌ـ‌ عربی را انکار کرده‌اند، توسعه‌های تاریخی حرمین و کعبه را دلیل وجود هنر معماری نزد عرب‌ها در همه دوره‌های تاریخی دانسته است.
[۲۰] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۳۱-۱۳۹.
نیز در این باب از احکام و مناسک قبله، دیدگاه‌های فقیهان اهل‌سنت درباره استقبال، تعریف قبله، مرکزیت قبله برای امت اسلامی، و استدبار قبله سخن رفته است.
[۲۱] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۶۹-۴۱۶.
نویسنده از وضع قبله مسجدالنبی پس از هجرت نبوی سخن گفته و نیز به مسائل نجومی قبله و مرکزیت کعبه برای کره زمین هم اشاراتی کرده است.
[۲۲] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۳۸۹-۳۹۵.


۲.۴ - فضایل و احکام کعبه

باب دوم به فضایل، ویژگی‌ها و احکام کعبه می‌پردازد و به پشتوانه منابع فقهی و حدیثی، از این مباحث سخن می‌گوید: نکات و فروعی درباره آداب ورود به کعبه، نماز در کعبه، فروش و سرقت پرده کعبه، جایگاه‌های نماز پیامبر در اطراف کعبه، پیوند حِجر اسماعیل و کعبه، حدود طواف کعبه، طهارت در طواف کعبه، ویژگی‌های رکن و مقام ابراهیم، استلام رکن یمانی و رکن حجرالاسود، فضیلت‌های مُلْتَزَم، نگاه به کعبه، ویژگی‌ها و مناسک آب زمزم و برکات و آثار معنوی آن. چنان‌که از مباحث این باب و دیگر ابواب پیدا است، نویسنده همراه یادکرد مناسک و فروع فقهی، جنبه‌های فضایلی، میراث تاریخی و آداب اخلاقی مربوط به هر موضوع را نیز یاد می‌کند.
[۲۳] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۴۱۷-۵۳۵.


۲.۵ - تفاوت‌های حرم مکی و مدنی

از این‌رو، در باب سوم در کنار بیان احکام، مناسک و ویژگی‌های مسجدالحرام، به تفصیل از حدود و تفاوت‌های حرم مکی و مدنی
[۲۴] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۵۳۷-۵۶۲.
‌، فضیلت‌های نماز و دو چندان شدن پاداش کارهای نیک در مسجدالحرام سخن گفته
[۲۵] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۵۷۷-۵۹۱.
و به بیان فروعی خاص چون احکام نذر سفر بیت‌الله الحرام و تبیین مفهوم نذر نیز پرداخته است.
[۲۶] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۵۶۷-۵۷۵.


۲.۶ - احکام و حرمت مکه و حرم

باب چهارم در چهار فصل، شرحی تحلیلی از احکام و حرمت مکه و حرم مکی در فقه اسلامی ارائه می‌دهد. مباحث این باب در این قلمرو هستند: نام‌های مکه در قرآن، اقامه حدود در مکه، قصاص و قتال در مکه، بَغی و بُغات، حمل سلاح در مکه، پای نهادن مشرکان در حرم مکی، صید در حرم مکی، قطع درخت در مکه، فروش و اجاره خانه‌های حرم مکه، خراج بر مزارع مکه، تقسیم اراضی مکه، و انتقال خاک و سنگ مکه‌.
[۲۷] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۵۹۳-۷۵۰.


۲.۷ - احکام حرم مدنی

همین مباحث در باب پنجم درباره حرم مدنی، ویژگی‌ها و امتیازات مدینه، فضیلت‌های مسجدالنبی، ویژگی‌های کوه اُحُد، زیارت مسجد قبا، زیارت قبور بقیع و مرقد نبوی از دیدگاه حدیثی و فقهی طرح شده است.
[۲۸] قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۷۵۱-۹۰۷.



این کتاب در دو جلد در ۹۸۴ صفحه به زبان عربی در قطع وزیری به سال ۱۴۲۹ق. به اهتمام مؤسسه الریان بیروت منتشر شده است.


۱. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۰۱.
۲. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۶۰.
۳. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۶۶-۲۶۷.
۴. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۲۹-۲۶۷.
۵. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۹۵۱-۹۶۵.
۶. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۴-۲۶۶.
۷. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۶۰-۱۷۸.
۸. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۸۱-۱۸۲.
۹. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۹۲-۱۹۵.
۱۰. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۹۶.
۱۱. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۹۹.
۱۲. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۹۶.
۱۳. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۹۷-۲۰۱.
۱۴. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۳۵-۲۴۹.
۱۵. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۵۳-۲۵۴.
۱۶. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۵۹-۲۶۰.
۱۷. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۶۱.
۱۸. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۶۳.
۱۹. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۶۴-۲۶۷.
۲۰. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۱۳۱-۱۳۹.
۲۱. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۲۶۹-۴۱۶.
۲۲. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۳۸۹-۳۹۵.
۲۳. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۴۱۷-۵۳۵.
۲۴. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۵۳۷-۵۶۲.
۲۵. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۵۷۷-۵۹۱.
۲۶. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۵۶۷-۵۷۵.
۲۷. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۵۹۳-۷۵۰.
۲۸. قاعدی، علی احمد یحیی، احکام و خصائص الحرمین، ص۷۵۱-۹۰۷.



دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «احکام و خصائص الحرمین»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۲/۱۵.    






جعبه ابزار