احکام القرآن (کیاهراسی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احکام القرآن کیاهراسی یکی از مهمترین کتاب های نگارش یافته در
احکام قرآن، تالیف عمادالدین ابوالحسن علی بن محمد بن علی طبری معروف به
کیاهراسی از فقهای
شافعیه است.
احکام القرآن کیاهراسی تالیف عمادالدین ابوالحسن علی بن محمد بن علی طبری معروف به
کیاهراسی (کیا: کلمه‌ای فارسی و به معنای بزرگ و مهتر قوم است.) از فقهای
شافعیه است. اصل وی از
خراسان بود. پس از مدتی به
نیشابور رفت و در محضر امام الحرمین
جوینی فقه آموخت و در آن علم به مهارت و شهرت دست یافت؛ سپس به بیهق و بعد از آن به
عراق هجرت کرد و منصب تدریس را در
مدرسه نظامیه بغداد برعهده گرفت؛ تا اینکه در سال ۵۰۴ درگذشت.
این کتاب از مهمترین کتاب‌های نگارش یافته در
احکام قرآن نزد شافعیان است که به اسلوب این فن و به شکل کامل انجام گرفته است. مؤلف در این کتاب نسبت به
مذهب شافعیه
تعصب ورزیده و با تمام توان
آیات قرآن را متناسب با اساس قواعد
مذهب شافعی به تشریح و تفسیر آیه‌های احکام قرآن پرداخته است. مبنا را نظرات
شافعی قرار داده به شرح، تبیین و تکمیل آن همت گمارده است. آیات به ترتیب سوره‌ها و
آیات قرآن است و آیات احکام تمام قرآن را بررسی کرده است.
وی در مقدمه کتاب می‌گوید:
مذهب شافعی محکم‌ترین، استوارترین و برترین
مذاهب است و نظر شافعی در بیشتر زمینه‌ها و مباحث فراتر از حد
ظن و گمان و مقرون به حقیقت و یقین است و
خداوند ابواب مختلف حقایق را بر وی گشود و اسباب فهم آن را بر او آسان کرد و
حجاب را از مقابل دیدگانش زدود ....
وی این‌چنین به
مذهب شافعی تعصب می‌ورزد و می‌کوشد آن را بر
مذاهب دیگر ترجیح دهد؛ فضیلتی که به‌سادگی برای دیگران میسر نشد.
ذهبی می‌گوید: آوردن چنین مطالبی در مقدمه کتاب، گویای این است که این مرد نسبت به
مذهب خویش تعصب زیادی دارد و گواه این است که روش او در این کتاب، دفاع از اصول و فروع
مذهب شافعیه است و همین روش او را به
تفسیر به رای و تاویل آیات سوق داده است. (
ذهبی می‌گوید:) خود به این کتاب مراجعه کنید تا متوجه میزان تعصب و استبداد رای مؤلف آن شوید.
او خصمانه بر نویسنده کتاب حمله و با وی مقابله به مثل کرده است.
این کتاب در چهار جزء و در مجلد به چاپ رسیده است.
درباره انگیزه تالیف خود می‌نویسد: «وقتی به این نتیجه رسیدم که در بین
مذاهب اهل سنت،
مذهب شافعی بهترین آنهاست، و از جهت
استدلال محکم تر و منطقی تر می‌باشد، قصد کردم، احکام او را شرح کنم بدین جهت با روشی معتدل (نه اختصار و نه
تطویل ) سعی نمودم طبق سبک او، آن را تکمیل نموده، نقاط مشکل آن را شرح دهم.»
شیوه کلی وی در طرح مباحث به این ترتیب است که ابتدا و به ترتیب سوره‌ها، آیاتی را که می‌توان از آنها حکمی برداشت کرد، ذکر می‌کند، در صورت وجود
شان نزول برای آیه آن را بیان نموده سپس به بررسی آیه پرداخته، استدلال خود را بر اساس برداشتهای فقهی شافعی بیان می‌دارد. اقوال دیگر
مذاهب فقهی اهل سنت را در برخی موارد ذکر و استدلال آنها را مطرح و رد می‌نماید.
در شرح آیات به تاویل و توجیهات بسیاری متوسل شده که آیه قرآن را بر اساس
مذهب خود شرح کند. کیاهراسی بر خلاف
جصاص هرگز عفت کلام را فرو نمی‌گذارد و جانب
احترام دیگر پیشوایان و
مذاهب را نگاه می‌دارد، و تنها عبارات جصاص را به تندی پاسخ می‌گوید. اما مانند او چندان به مباحث فرعی و استدلالهای باریک بینانه روی نمی‌آورد.
ایشان در تبیین، توضیح و استدلال خود از اقوال
صحابه و
تابعین و
روایات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نیز بهره می‌برد. و در مقابل شبهاتی که جصاص و دیگران بر
مذهب شافعی وارد کرده‌اند، خود را موظف به پاسخگویی می‌شمارد و در صدد پاسخ برمی آید. در کنار
دفاع از
مذهب شافعی نقد فراوانی بر
مذهب ابو حنیفه وارد می‌کند.
نسخه حاضر دارای مقدمه‌ای از ناشر درباره سیر تطور ۱-
تفسیر فقهی و مهمترین مصنفات آن ۲- شرح حال مختصری از مفسر ۳- معرفی کتاب حاضر، می‌باشد.
چاپ این تفسیر توسط منشورات محمد علی بیضوی- دارالکتب العلمیه بیروت در لبنان به سال ۲۰۰۱ م ۱۴۲۲ ه به صورت ۴ جلد در ۲ مجلد به قطع وزیری انجام گرفته که تفاوتهای در پاورقی و توضیحات نسبت به چاپ قبلی آن دارد. پاورقی شامل آدرس آیات، منابع روایات، منابع اقوال شافعی و دیگران، معنای برخی کلمات و مصطلحات و توضیح پاره‌ای عبارات مشکل کتاب می‌باشد.
نسخه خطی احکام القرآن در یک جلد بزرگ در دارالکتب المصریه و المکتبة الازهریة (کتابخانه الازهر) موجود می‌باشد.
سه فهرست: ۱- موضوعات کتاب ۲- آیات ۳- احادیث نیز در انتهای مجلدات راهنمای پژوهشگران خواهد بود.
شابک: ۱- ۰۲۴۵- ۷۴۵۱- ۲: NBSI
۱- مقدمه کتاب و سایر مجلدات آن
۲- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی ج۱ صفحه ۶۶۴ و ج۲ ص۱۹۱۰ به کوشش
بهاء الدین خرمشاهی۳-
التفسیر و المفسرون دکتر ذهبی ج۲ ص۴۴۴
۴-
تفسیر و مفسران آیت‌الله معرفت ج۲ ص۲۳۹
۵-
المفسرون حیاتهم و منهجهم سید محمد علی ایازی ص۱۱۹
۶-
مناهج المفسرون دکتر منیع عبد الحلیم محمود ص۹۱
معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، ج۲، ص۲۳۹-۲۴۰. نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور).
