• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

احمد بن عبدالرحمان خزرجی انصاری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



خزرجی انصاری، احمد بن عبدالرحمان، کنیه‌اش ابوالعباس، مورخ، محدّث و فقیه مالکی قرن پنجم و ششم می‌باشد.



اجداد او اهل سرقسطه بودند که به بلنسیه مهاجرت کردند.
[۱] ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۲ـ۱۸۳، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
[۲] احمد ابن‌ قاضی مکناسی، جذوةالاقتباس فی ذکر من حل من الاعلام مدینة فاس، ج۲، ص۴۰۸، رباط، ۱۹۷۴.



به نوشتۀ شرح‌حال‌نگاران، پدرش، عبدالرحمان، محدّث و فقیهی متمایل به تصوف بود که در طلب علم به مناطق گوناگون اندلس سفر کرد.
[۳] احمد ابن‌ قاضی مکناسی، جذوةالاقتباس فی ذکر من حل من الاعلام مدینة فاس، ج۲، ص۴۰۸ـ۴۰۹، رباط، ۱۹۷۴.



احمد خزرجی در ۴۹۲ در مریه، از شهرهای اندلس، به دنیا آمد و همراه پدرش به سَبته و فاس رفت.
[۴] ابن‌ الابار، التکملة لکتاب‌الصلة، ج ۱، ص ۷۷، چاپ عطار حسینی، قاهره ۱۹۵۶/۱۳۳۵.
[۵] ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۳، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
[۶] ابن‌ فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفة اعیان علماء‌المَذهَب، ج۱، ص۱۱۸، چاپ مأمون‌ بن محیی‌الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
[۷] ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۶، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.



وی قرآن را با قرائت‌های هفت‌گانه نزد پدرش و ابوالحسن تُطیلی فراگرفت و در ادبیات عرب از محضر ابوالحسن‌ بن باذش و ابوالقاسم‌ بن ابرش بهره برد.
همچنین فقه و حدیث را از مشایخ متعددی چون ابواسحاق یَحصُبی، سفیان‌ بن عاصی و غالب‌ بن عطیّه اخذ کرد
[۸] ابن‌ الابار، التکملة لکتاب‌الصلة، ج ۱، ص ۷۶، چاپ عطار حسینی، قاهره ۱۹۵۶/۱۳۳۵.
[۹] ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۴، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
[۱۰] ابن‌ فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفة اعیان علماء‌المَذهَب، ج۱، ص۱۱۷، چاپ مأمون‌ بن محیی‌الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.



خزرجی پس از آموختن علوم رایج زمان خویش در مراکش سکونت گزید.

۵.۱ - استنساخ آثار

او که در خوشنویسی مهارت یافته بود، آثار بسیاری را استنساخ نمود.

۵.۲ - تصدی مناصب حکومتی

ابن حسّون، قاضی مراکش، او را منشی خود کرد و خزرجی در آن‌جا و بلنسیه به قضاوت رسید.
وی پس از غلبه موحدون بر مراکش در ۵۴۱، به سلک عالمان رسمی درآمد و عبدالمؤمن‌ بن علی و فرزندش یوسف، حاکمان آنجا، او را به مناصب حکومتی و قضایی در مراکش و سپس در غرناطه و اشبیلیه گماردند و سرپرستی خزانۀ علمی مراکش نیز بر عهدۀ او گذاشته شد.
خزرجی، علاوه بر تصدی مناصب حکومتی، به تحقیق و تدریس نیز اشتغال داشت.


از شاگردان و راویان حدیث از او فرزندش ابوعبداللّه، ابوخالد بن رفاعه و ابومحمد بن محمد قضاعی بودند.
[۱۱] ابن‌ الابار، التکملة لکتاب‌الصلة، ج ۱، ص ۷۶ـ۷۷، چاپ عطار حسینی، قاهره ۱۹۵۶/۱۳۳۵.
[۱۲] ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۳ـ۱۸۴، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
[۱۳] ابن‌ فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفة اعیان علماء‌المَذهَب، ج۱، ص۱۱۷ـ۱۱۸، چاپ مأمون‌ بن محیی‌الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
[۱۴] عباس‌بن ابراهیم مراکشی، الاعلام بمن حل مراکش و اغمات من الاعلام، ج۱، ص۲۲۸ـ۲۲۹، رباط، ۱۳۵۵/۱۹۳۶.



خزرجی در ۵۶۹ در مراکش درگذشت.
ابن‌ طفیل، فیلسوف مشهور، که دوست و همسایۀ او بود، در رثایش شعر سرود.
[۱۵] ابن‌ الابار، التکملة لکتاب‌الصلة، ج ۱، ص ۷۷، چاپ عطار حسینی، قاهره ۱۹۵۶/۱۳۳۵.
[۱۶] ابن‌ فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفة اعیان علماء‌المَذهَب، ج۱، ص۱۱۸، چاپ مأمون‌ بن محیی‌الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

[۱۷] ابن خطیب، ج۱، ص۱۸۶، الاحاطة فی اخبار غرناطة، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.



خزرجی را محدّثی ثقه، فقیهی خوش‌حافظه، قاضی‌ای خوش‌نام، کاتبی بلیغ و شاعری ماهر، و دارای سخاوت، مناعت طبع، مشتاق فراگیری علم و گردآوریِ منابع علمی دانسته‌اند.
[۱۸] ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۳ـ۱۸۴، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
[۱۹] ابن‌ فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفة اعیان علماء‌المَذهَب، ج ۱، ش ۱۱۷ـ۱۱۸، چاپ مأمون‌ بن محیی‌الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
[۲۰] ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۵، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
[۲۱] احمد بن محمد مقری، نفح‌الطیب، ج ۳، ص ۳۳۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/۱۹۶۸.



آثار او عبارت‌اند از: انوارالافکار فی‌ من دخل جزیرة‌الاندلس من الزهاد و الابرار، که ناتمام ماند و فرزندش ابوعبداللّه آن را تکمیل کرد؛ و شرح کتاب حدیثی شهاب‌الاخبار ابوعبداللّه محمد قضاعی، مفسر و فقیه شافعی .
[۲۲] ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۵، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
[۲۳] اسماعیل باشا بغدادی، هدیةالعارفین، ج ۱، ستون ۸۶، استانبول ۱۹۵۲.



(۱) ابن‌ الابار، التکملة لکتاب‌الصلة، چاپ عطار حسینی، قاهره ۱۹۵۶/۱۳۳۵.
(۲) ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
(۳) ابن‌ فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفة اعیان علماء‌المَذهَب، چاپ مأمون‌ بن محیی‌الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
(۴) احمد ابن‌ قاضی مکناسی، جذوةالاقتباس فی ذکر من حل من الاعلام مدینة فاس، رباط، ۱۹۷۴.
(۵) اسماعیل باشا بغدادی، هدیةالعارفین، استانبول ۱۹۵۲.
(۶) عباس‌بن ابراهیم مراکشی، الاعلام بمن حل مراکش و اغمات من الاعلام، رباط، ۱۳۵۵/۱۹۳۶.
(۷) احمد بن محمد مقری، نفح‌الطیب، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/۱۹۶۸.


۱. ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۲ـ۱۸۳، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
۲. احمد ابن‌ قاضی مکناسی، جذوةالاقتباس فی ذکر من حل من الاعلام مدینة فاس، ج۲، ص۴۰۸، رباط، ۱۹۷۴.
۳. احمد ابن‌ قاضی مکناسی، جذوةالاقتباس فی ذکر من حل من الاعلام مدینة فاس، ج۲، ص۴۰۸ـ۴۰۹، رباط، ۱۹۷۴.
۴. ابن‌ الابار، التکملة لکتاب‌الصلة، ج ۱، ص ۷۷، چاپ عطار حسینی، قاهره ۱۹۵۶/۱۳۳۵.
۵. ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۳، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
۶. ابن‌ فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفة اعیان علماء‌المَذهَب، ج۱، ص۱۱۸، چاپ مأمون‌ بن محیی‌الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
۷. ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۶، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
۸. ابن‌ الابار، التکملة لکتاب‌الصلة، ج ۱، ص ۷۶، چاپ عطار حسینی، قاهره ۱۹۵۶/۱۳۳۵.
۹. ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۴، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
۱۰. ابن‌ فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفة اعیان علماء‌المَذهَب، ج۱، ص۱۱۷، چاپ مأمون‌ بن محیی‌الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
۱۱. ابن‌ الابار، التکملة لکتاب‌الصلة، ج ۱، ص ۷۶ـ۷۷، چاپ عطار حسینی، قاهره ۱۹۵۶/۱۳۳۵.
۱۲. ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۳ـ۱۸۴، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
۱۳. ابن‌ فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفة اعیان علماء‌المَذهَب، ج۱، ص۱۱۷ـ۱۱۸، چاپ مأمون‌ بن محیی‌الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
۱۴. عباس‌بن ابراهیم مراکشی، الاعلام بمن حل مراکش و اغمات من الاعلام، ج۱، ص۲۲۸ـ۲۲۹، رباط، ۱۳۵۵/۱۹۳۶.
۱۵. ابن‌ الابار، التکملة لکتاب‌الصلة، ج ۱، ص ۷۷، چاپ عطار حسینی، قاهره ۱۹۵۶/۱۳۳۵.
۱۶. ابن‌ فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفة اعیان علماء‌المَذهَب، ج۱، ص۱۱۸، چاپ مأمون‌ بن محیی‌الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
۱۷. ابن خطیب، ج۱، ص۱۸۶، الاحاطة فی اخبار غرناطة، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
۱۸. ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۳ـ۱۸۴، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
۱۹. ابن‌ فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفة اعیان علماء‌المَذهَب، ج ۱، ش ۱۱۷ـ۱۱۸، چاپ مأمون‌ بن محیی‌الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
۲۰. ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۵، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
۲۱. احمد بن محمد مقری، نفح‌الطیب، ج ۳، ص ۳۳۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
۲۲. ابن‌ خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۱، ص۱۸۵، چاپ محمد عبداللّه عنان قاهره ۱۳۹۳ـ ۱۳۹۷/ ۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
۲۳. اسماعیل باشا بغدادی، هدیةالعارفین، ج ۱، ستون ۸۶، استانبول ۱۹۵۲.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد بن عبدالرحمان خزرجی‌انصاری»، شماره۵۴۷۱.    






جعبه ابزار