احمد بن صالح جیلی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جیلی، ابوالفضل احمدبن صالح،
محدّث ،
مورخ و
فقیه حنبلی است.
وی به سرزمین جیل (گیل، گیلان) منسوب
و به ابن‌شافع نیز معروف بوده است.
او در ۱۸
ذیقعده ۵۲۰
در
بغداد به دنیا آمد و در همان‌جا زیست.
پدرش أبوالمعالی صالح‌بن شافع (متوفی ۵۴۳) و جدّش ابومحمد شافع‌بن صالح (متوفی ۴۸۰) از بزرگان حنابله
بغداد بودند.
جیلی در
کودکی نزد پدرش
دانش آموخت و همراه وی از محدّثانی همچون ابوغالب احمدبن حسن‌بن بناء، ابوالحسین محمدبن فرّاء، قاضی ابوبکر انصاری و ابوالقاسم هبهاللّه‌بن احمد حریری
حدیث شنید،
سپس خود به کسب دانش پرداخت و
قرآن را به
روایات مختلف نزد ابومحمد عبداللّه‌بن علی‌بن احمد (نوه دختری ابومنصور خیاط) و دیگران فراگرفت.
جیلی به آموختن حدیث عنایتی تمام داشت
و پس از چهل سالگی نیز به طلب حدیث ادامه داد
و در محضر کسانی چون عبدالملک‌بن ابوالقاسم کروخی، ابوبکربن زاغونی، حافظ ابوالفضل‌بن ناصر و بسیاری دیگر به سماع حدیث پرداخت.
در واقع، وی در محضر ابن‌ناصر پرورش یافت و به همین‌سبب، در حدیث دنباله‌رو او شمرده می‌شود.
جیلی هر چند تا پایان
عمر به کسب حدیث اشتغال داشت، به سبب مرگش در میانسالی (۴۵ سالگی)، حدیث چندانی از وی
روایت نشده است.
کسانی همچون ابن اخضر، حافظ عبدالغنی، شیخ‌موفق،
علی‌بن احمد زیدی، ابراهیم بن محمود شعار و عمرالقرشی
از او روایت کرده‌اند.
علمای رجال ، جیلی را در
حفظ و نقل حدیث
توثیق و به
علم و
تقوا و
قرائت نیکوو
خط خوش ستوده‌اند و از وی با عنوان حافظ و در زمره
مشاهیر محدّثان یاد کرده‌اند.
ذهبی از جیلی با عنوان معدِّل یاد کرده؛ از این‌رو، احتمالاً وی در دستگاه
قضا شغل تصدیق
عدالت شهود را برعهده داشته است.
جیلی در ۳
شعبان ۵۶۵، به علت سینه‌پهلو و
بیماری مغزی،
در
بغداد وفات یافت و در کنار پدرش، در آرامگاه
احمد بن حنبل ، به
خاک سپرده شد.
تاریخ جیلی، که اثری از آن در دست نیست، ذیلی بر
کتاب تاریخ بغداد خطیب به شمار می‌آید که در آن حوادث و وفیات پس از
مرگ خطیب (۴۶۳) را تا پس از ۵۶۰ به صورت سالشمار شرح کرده بوده است، اما مرگ وی مانع از پاکنویس کردن و انتشار آن
کتاب گردید.
بعداً ابن‌نقطه (متوفی ۶۲۹) منتخب
تاریخ جیلی را فراهم آورد و ابن‌رجب نیز در
کتاب خود بخشهایی از آن را نقل کرد.
ابن‌نجار (متوفی ۶۴۳) نیز در ذیلی که بر
تاریخ بغداد نوشته، از ذیل جیلی بهره فراوان برده‌است.
(۱) ابن‌اثیر، الکامل فی
التاریخ.
(۲) ابن‌جوزی، المنتظم فی
تاریخ الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
(۳) ابن‌دبیثی، ذیل
تاریخ بغداد، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
(۴) ابن‌رجب،
کتاب الذیل علی طبقات الحنابله، بیروت ۱۳۷۲.
(۵) ابن‌نقطه، تکمله الاکمال، چاپ عبدالقیوم عبد رب‌النبی، مکه ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
(۶) محمدبن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
(۷) محمدبن احمد ذهبی، العبر فی خبر من‌غبر، ج۴، چاپ‌صلاح‌الدین منجد، کویت ۱۹۸۴.
(۸) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹.
(۹) سمعانی، الانساب.
(۱۰) صفدی.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد بن صالح جیلی»، شماره۵۳۲۲.
