• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوزید عبدالرحمان بن محمد جادری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


جادَری، ابوزید عبدالرحمان بن محمد، فقیه و محدث مالکی اواخر سدۀ ۸ ق/۱۴م و اوایل سدۀ ۹ق/۱۵م می‌باشد.


نسبت وی در منابع به صورت‌های جادیری و جدیری هم یاد شده، و در المعیار المعرب ونشریسی به عنوان قدیم‌ترین منبع دربارۀ وی، اصل و خاستگاه او تلمسان آمده است.
[۱] ونشریسی، احمد، ج۳، ص۳۵۷، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۲] ابن غازی، محمد، ج۱، ص۸۵، الروض الهتون، رباط، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
[۳] ابن قاضی، احمد، ج۲، ص۴۰۴، جذوةالاقتباس، رباط، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
جادری در ۷۷۶ یا ۷۷۷ق در فاس زاده شد و همان‌جا بالید.

وی در این شهر عهده‌دار امر «توقیت» در جامع قرویین شد. چنان‌که از آثارش برمی‌آید، وی در علوم دیگری نظیر قرائت ، نحو و حساب هم تبحری داشته است.
[۴] ابن قاضی، احمد، ج۲، ص۴۰۴، جذوةالاقتباس، رباط، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
[۵] باباتنبکتی، احمد، ج۱، ص۲۵۴، نیل الابتهاج، به کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م.
[۶] کتانی، عبدالحی، ج۱، ص۲۹۵، فهرس الفهارس، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.    
[۷] تازی، عبدالهادی، ج۲، ص۵۰۲، جامع القرویین، بیروت، ۱۹۷۳م.


جادری قرائات هفت‌ ‌گانه را نزد عثمان زروالی ، ابوعبدالله فخار و ابوعبدالله قیسی فرا گرفت. افزون بر آنان از ترجانی ، برهان‌الدین بن صدیق ، رئیس بن احمر ، محمد بن عمر لخمی ، شیخ موسی عبدوسی ، ابوزید مکودی و ابوالحسن بن امام روایت می‌کرد.
[۸] ونشریسی، احمد، ج۳، ص۳۵۷، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۹] باباتنبکتی، احمد، ج۱، ص۲۵۴، نیل الابتهاج، به کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م.
[۱۰] کتانی، عبدالحی، ج۱، ص۲۹۵، فهرس الفهارس، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.    
[۱۱] ابن قاضی، احمد، ج۱، ص۲۳۷، جذوةالاقتباس، رباط، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
[۱۲] ابن قاضی، احمد، ج۲، ص۴۰۴، جذوةالاقتباس، رباط، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
روایاتی نیز مستقیماً و بدون ذکر سند از ابن قاسم عتقی (د ۱۹۱ق) و اشهب (د ۲۰۴ق) نقل کرده است.
[۱۳] ونشریسی، احمد، ج۴، ص۱۴۶، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۱۴] ونشریسی، احمد، ج۶، ص۵۸۶-۵۸۷، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.


در میان کسانی که از جادری روایت کرده‌اند، می‌توان ابوالحسن علی بن منون مکناسی و ابومحمد عبدالله بن عریف را نام برد.
[۱۵] ابن غازی، محمد، ج۱، ص۲۶، الروض الهتون، رباط، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
[۱۶] ابن غازی، محمد، ج۱، ص۸۵، فهرس، به کوشش محمد زاهی، دارالبیضا، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.


بر پایۀ برخی مآخذ، جادری در حدود سال ۸۱۸ یا ۸۳۹ ق در فاس درگذشت و در گورستان «باب الفتوح» آن دیار به خاک سپرده شد.
[۱۷] ابن قاضی، احمد، ج۲، ص۴۰۴، جذوةالاقتباس، رباط، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
[۱۸] باباتنبکتی، احمد، ج۱، ص۲۵۴، نیل الابتهاج، به کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م.
[۱۹] کتانی، عبدالحی، ج۱، ص۲۹۵، فهرس الفهارس، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.    


جادری آثار فراوانی تألیف کرد که در بیش‌تر موارد به سبب گردآوری و جمع آراء و آثار دیگران، تألیفات او در ردیف منابع مرجع نزد نویسندگان پسین قرار گرفت؛ چنان‌که ونشریسی (د ۹۱۴ق) در المعیار المعرب آراء بسیاری از فقهای مالکی دربارۀ ابواب مختلف را از مکتوبات جادری نقل کرده است.
[۲۰] ونشریسی، احمد، ج۳، ص۳۷۵-۳۷۶، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۲۱] ونشریسی، احمد، ج۴، ص۱۲۰-۱۲۱، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۲۲] ونشریسی، احمد، ج۶، ص۵۸۶-۵۸۷، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۲۳] ونشریسی، احمد، ج۷، ص۱۷۴، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۲۴] ونشریسی، احمد، ج۷، ص۲۶۳-۲۶۴، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۲۵] ونشریسی، احمد، ج۱۲، ص۲۵۴-۲۵۵، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.


۶.۱ - روضة الازهار

در میان آثار جادری، مهم‌ترین تألیف وی که اسباب اشتهار او را هم فراهم آورده، روضة الازهار فی علم وقتی اللیل و النهار است. این کتاب به نظم، و در زمینه شناسایی اوقات مختلف شب و روز و اعمال شرعی مربوط به آن‌ها ست و از دانش جادری دربارۀ نجوم نیز خبر می‌دهد. عنوان این اثر به صورت روضة الازهار فی اعمال اللیل و النهار نیز در منابع آمده، و نسخه‌ای خطی از آن در کتابخانه خدیویه موجود است.
[۲۶] خدیویه، فهرست، ج۵، ص۲۹۱.
رودانی آن را از طریق ابن غازی ، از شریف علی بن منون حسنی از جادری روایت کرده است.
[۲۷] رودانی، محمد، ج۱، ص۲۵۲، صلة الخلف، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
[۲۸] ابن قاضی، احمد، ج۲، ص۴۰۴، جذوةالاقتباس، رباط، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
[۲۹] باباتنبکتی، احمد، ج۱، ص۲۵۴، نیل الابتهاج، به کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م.

این کتاب به سبب اهمیتش، چندین‌بار در فاس چاپ سنگی شده و از کتاب‌های درسی جامع قرویین به شمار می‌آمده، و هم بدین سبب شروحی متعدد بر آن نگاشته شده است که از آن جمله‌اند: لباب الفضة فی شرح الروضة از احمد بن حمیده مطرفی و تفجیرالانهار خلال روضةالازهار از محمد بن قاسم بن قاضی (برای آگاهی بیش‌تر دربارۀ این شروح، نک
[۳۰] حجـی، محمد، ج۱، ص۱۵۸، الحرکة الفکریة بالمغرب، رباط، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
[۳۱] رودانی، محمد، ج۱، ص۲۵۲، صلة الخلف، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
).
جادری خود نیز گزیده‌ای از روضةالازهار را با عنوان اقتطاف الانوار به نثر بازگفته، و شرح کرده، و سپس آن را با عنوان مختصر اقتطاف خلاصه کرده است.
[۳۲] باباتنبکتی، احمد، ج۱، ص۲۵۴، نیل الابتهاج، به کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م.


۶.۲ - شرح برده

جادری به سبب گرایش به ادب عرب، شروح و اختصارهای بسیاری در این زمینه تألیف کرد که در این میان اثر بر جای ماندۀ او با رویکردی به قصیدۀ بردۀ بوصیری قابل تأمل است. وی شرح استاد خود، ابن احمر
[۳۳] دایه، محمد رضوان، ج۱، ص۸، مقدمه بر نثیر فرائد الجمان ابن احمر، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م.
بر این قصیده را اختصار نموده است. در برخی از منابع نام این کتاب شرح برده ذکر شده که ظاهراً همین کتاب است. کتانی نسخه‌ای از آن را در اختیار داشته، و به روایت از ابن غازی از علی بن منون از جادری نقل کرده است.
[۳۴] کتانی، عبدالحی، ج۱، ص۲۹۵، فهرس الفهارس، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.    
نسخه‌ای از این اثر به شمارۀ ۴۴۷ در مجموعه شمارۀ ۲۱۰ در کتابخانه صبیحیه نگهداری می‌شود
[۳۵] حجـی، محمد، ج۱، ص۲۲۲، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة، کویت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۵م.
(برای دیگر آثار وی، نک‌
[۳۶] ابن قاضی، احمد، ج۲، ص۴۰۴، جذوةالاقتباس، رباط، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
[۳۷] باباتنبکتی، احمد، ج۱، ص۲۵۴، نیل الابتهاج، به کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م.
).


(۱) ابن غازی، محمد، الروض الهتون، رباط، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
(۲) ابن غازی، محمد، فهرس، به کوشش محمد زاهی، دارالبیضا، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
(۳) ابن قاضی، احمد، جذوةالاقتباس، رباط، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
(۴) باباتنبکتی، احمد، نیل الابتهاج، به کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م.
(۵) تازی، عبدالهادی، جامع القرویین، بیروت، ۱۹۷۳م.
(۶) خدیویه، فهرست.
(۷) حجـی، محمد، الحرکة الفکریة بالمغرب، رباط، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
(۸) حجـی، محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة، کویت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۵م.
(۹) دایه، محمد رضوان، مقدمه بر نثیر فرائد الجمان ابن احمر، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م.
(۱۰) رودانی، محمد، صلة الخلف، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
(۱۱) کتانی، عبدالحی، فهرس الفهارس، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
(۱۲) ونشریسی، احمد، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.

۱. ↑ ونشریسی، احمد، ج۳، ص۳۵۷، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
۲. ↑ ابن غازی، محمد، ج۱، ص۸۵، الروض الهتون، رباط، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
۳. ↑ ابن قاضی، احمد، ج۲، ص۴۰۴، جذوةالاقتباس، رباط، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
۴. ↑ ابن قاضی، احمد، ج۲، ص۴۰۴، جذوةالاقتباس، رباط، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
۵. ↑ باباتنبکتی، احمد، ج۱، ص۲۵۴، نیل الابتهاج، به کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م.
۶. ↑ کتانی، عبدالحی، ج۱، ص۲۹۵، فهرس الفهارس، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.    
۷. ↑ تازی، عبدالهادی، ج۲، ص۵۰۲، جامع القرویین، بیروت، ۱۹۷۳م.
۸. ↑ ونشریسی، احمد، ج۳، ص۳۵۷، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
۹. ↑ باباتنبکتی، احمد، ج۱، ص۲۵۴، نیل الابتهاج، به کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م.
۱۰. ↑ کتانی، عبدالحی، ج۱، ص۲۹۵، فهرس الفهارس، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.    
۱۱. ↑ ابن قاضی، احمد، ج۱، ص۲۳۷، جذوةالاقتباس، رباط، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
۱۲. ↑ ابن قاضی، احمد، ج۲، ص۴۰۴، جذوةالاقتباس، رباط، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
۱۳. ↑ ونشریسی، احمد، ج۴، ص۱۴۶، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
۱۴. ↑ ونشریسی، احمد، ج۶، ص۵۸۶-۵۸۷، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
۱۵. ↑ ابن غازی، محمد، ج۱، ص۲۶، الروض الهتون، رباط، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
۱۶. ↑ ابن غازی، محمد، ج۱، ص۸۵، فهرس، به کوشش محمد زاهی، دارالبیضا، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
۱۷. ↑ ابن قاضی، احمد، ج۲، ص۴۰۴، جذوةالاقتباس، رباط، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
۱۸. ↑ باباتنبکتی، احمد، ج۱، ص۲۵۴، نیل الابتهاج، به کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م.
۱۹. ↑ کتانی، عبدالحی، ج۱، ص۲۹۵، فهرس الفهارس، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.    
۲۰. ↑ ونشریسی، احمد، ج۳، ص۳۷۵-۳۷۶، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
۲۱. ↑ ونشریسی، احمد، ج۴، ص۱۲۰-۱۲۱، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
۲۲. ↑ ونشریسی، احمد، ج۶، ص۵۸۶-۵۸۷، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
۲۳. ↑ ونشریسی، احمد، ج۷، ص۱۷۴، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
۲۴. ↑ ونشریسی، احمد، ج۷، ص۲۶۳-۲۶۴، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
۲۵. ↑ ونشریسی، احمد، ج۱۲، ص۲۵۴-۲۵۵، المعیار المعرب، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
۲۶. ↑ خدیویه، فهرست، ج۵، ص۲۹۱.
۲۷. ↑ رودانی، محمد، ج۱، ص۲۵۲، صلة الخلف، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
۲۸. ↑ ابن قاضی، احمد، ج۲، ص۴۰۴، جذوةالاقتباس، رباط، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
۲۹. ↑ باباتنبکتی، احمد، ج۱، ص۲۵۴، نیل الابتهاج، به کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م.
۳۰. ↑ حجـی، محمد، ج۱، ص۱۵۸، الحرکة الفکریة بالمغرب، رباط، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
۳۱. ↑ رودانی، محمد، ج۱، ص۲۵۲، صلة الخلف، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
۳۲. ↑ باباتنبکتی، احمد، ج۱، ص۲۵۴، نیل الابتهاج، به کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م.
۳۳. ↑ دایه، محمد رضوان، ج۱، ص۸، مقدمه بر نثیر فرائد الجمان ابن احمر، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م.
۳۴. ↑ کتانی، عبدالحی، ج۱، ص۲۹۵، فهرس الفهارس، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.    
۳۵. ↑ حجـی، محمد، ج۱، ص۲۲۲، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة، کویت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۵م.
۳۶. ↑ ابن قاضی، احمد، ج۲، ص۴۰۴، جذوةالاقتباس، رباط، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
۳۷. ↑ باباتنبکتی، احمد، ج۱، ص۲۵۴، نیل الابتهاج، به کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «جادری»، ج۱۷، شماره۶۳۴۳.    


رده‌های این صفحه : تراجم | علمای اهل سنت | علمای قرن هشتم | فقهای مالکی
جعبه ابزار