ابوالقاسم احمد بن موسی بغدادی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوالقاسم احمد بن موسی بن شاکر بغدادی (م حدود ۲۶۵ هـ)، از
خاندان بنوموسی و فرزند
موسی بن شاکر منجم
مامون عباسی، بود. احمد بغدادی مانند دو برادر خود در علوم ریاضی، هندسه، مکانیک (حیل و حرکات)،
موسیقی و اخترشناسی سرآمد عصر خود بود.
ابوالقاسم احمد بن موسی بن شاکر بغدادی، یکی از پسران موسی بن شاکر بود که به بنوموسی
و بنوموسی منجّم معروف‌اند.
اینان اصالتاً خراسانی بودند
و در
بغداد به دنیا آمدند.
احمد به همراه دو برادر خود
محمد و
حسن در بغداد به سر می‌برد.
پدر آنان موسی بن شاکر، منجم مامون (خلافت ۱۹۸-۲۱۸ هـ) بود
و در زمان مامون نیز درگذشت. با مرگ پدر، بنوموسی که خردسال بودند، تحت سرپرستی مامون به فراگیری علوم در
بیت الحکمه پرداختند و چون مامون به هوشمندی او و برادرانش پی برده بود، هر سه را در بیت الحکمه، نخستین مؤسسه علمی و بسیار شبیه به فرهنگستان‌های امروزی که خود آن را تاسیس کرده بود، به خدمت گماشت.
از اساتید و شیوخ احمد بزرگانی چون
اسحاق بن ابراهیم مصعبی و
یحیی بن ابی‌منصور را می‌توان نام برد.
ابن‌ندیم نوشته است که بنوموسی در تلاش برای دستیابی به علوم، اشخاصی را با هزینه خود به سرزمین
روم می‌فرستادند و مترجمان را از گوشه و کنار با دادن عطایا و بخشش‌های گزاف، به مرکز خلافت جلب می‌کردند.
این سه برادر مترجمان عالی مقامی چون
حنین بن اسحاق و
ثابت بن قره را در این راه به استخدام گرفته بودند.
احمد مانند دو برادر خود در علوم ریاضی، هندسه، مکانیک (حیل و حرکات)، موسیقی و اخترشناسی سرآمد گشته بود، اما در صنعت حیل و مکانیک ماهرتر از برادران خود بود.
این سه برادر در کارهای علمی همکاری داشتند و بدین جهت تشخیص بیشتر آثار شخصی هر یک از آنان میسر نیست.
مشهورترین اثر بنوموسی
کتاب الحیل است که درباره مهندسی مکانیک بوده و یکصد دستگاه میکانیکی در آن شرح داده شده است. ابن‌ندیم آثار مشترک آنان و برخی آثار احمد را این‌گونه بیان کرده است:
کتاب بنوموسی فی القرسطون.
کتاب الحیل.
کتاب المخروطات.
کتاب لیس فی خارج کرة الکواکب الثابته کرة تاسعه.
کتاب المسالة التی القاها علی سند بن علی.
کتاب مسائل جرت بین سند و بین احمد.
کتاب مساحة الاکر و قسمة الزوایا بثلاثة اقسام متساویة و وضع مقدار بین مقدارین لتتوالی علی قسمة واحدة.
و کتاب شکل الهندسی الذی بین جالینوس امره.
حاجی خلیفه کتاب معرفة مساحة الاشکال البسیطه و الکریه را نیز به بنوموسی نسبت داده و تصحیح و اصلاح کتاب المخروطات و تصنیف ابلونیوس را از حسن و احمد، پسران موسی بن شاکر دانسته است.
تاریخ دقیق درگذشت احمد معلوم نیست، اما
اسماعیل پاشا آن را در حدود ۲۶۵ هـ نوشته است.
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۲۲، برگرفته از مقاله «ابوالقاسم احمد بن موسی بن شاکر بغدادی».
