• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌مغازلی ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ محمد طیب‌ جلایی‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ محمد بن‌ محمد بن‌ طیب‌ جُلاّیی‌، مورخ‌، محدث‌ و فقیه‌ واسطی‌، یکی از شخصیت‌های ابن‌مغازلی می‌باشد؛ اِبْن‌ِ‌مَغازِلی‌، عنوان‌ دو تن‌ از محدثان‌ و فقیهان‌ مالکی ‌واسط که‌ در سده‌های‌ ۵ -۶ق‌/۱۱-۱۲م‌ می‌زیسته‌اند.



ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ محمد بن‌ محمد بن‌ طیب‌ جُلاّیی‌ (د ۱۰ صفر ۴۸۳ق‌/۱۴ آوریل‌ ۱۰۹۰م‌)، مورخ‌، محدث‌ و فقیه‌ واسطی‌ است.
او را از آن‌ جهت‌ که‌ مدتی‌ در واسط به‌ خطابت‌ پرداخته‌
[۱] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
خطیب‌ نیز می‌خوانند.
از زندگی‌ وی‌ اطلاع‌ چندانی‌ در دست‌ نیست‌، ولی‌ با توجه‌ به‌ استماع‌ حدیث ‌وی‌ در واسط در ۴۳۴ق‌،
[۴] علی ابن‌ مغازلی‌، مناقب‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۱، ص۴۳، به‌ کوشش‌ محمد باقر بهبودی‌، بیروت‌، ۱۴۰۰ق‌/۱۹۸۰م‌.
می‌توان‌ زمان‌ تحصیلش‌ را تخمین‌ زد.


در میان‌ شیوخ‌ حدیث‌ِ او نام‌ کسانی‌ چون‌ ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ عبدالصمد هاشمی‌، ابوبکر احمد بن‌ محمد خطیب‌، ابوالحسن‌ احمد بن‌ مظفر عطار و ابوعبدالله‌ محمد بن‌ علی‌ شجری ‌ به‌ چشم‌ می‌خورد.


از شاگردان‌ و کسانی‌ که‌ از وی‌ روایت ‌کرده‌اند، فرزندش‌ ابوعبدالله‌ محمد، ابوالقاسم‌ علی‌ بن‌ طراد بغدادی، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ فتوح‌ حمیدی‌، ابوالکرم‌ خمیس‌ بن‌ علی‌ حوزی‌ و ابوالقاسم‌ علی‌ بن‌ شیران‌ واسطی‌ را می‌شناسیم‌.
[۸] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۲۰، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۹] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۵۰، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۱۰] یاقوت حموی‌، معجم الادبا، ج۱۷، ص۲۱۵.



سمعانی ‌بر آگاهی‌ او در زمینه رجال‌ واسط و روایات‌ ایشان‌ تأکید نموده‌ و خمیس‌ حوزی ‌از دانش‌ او در فقه ‌سخن‌ گفته‌ است‌.
[۱۲] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۳-۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.

از دیدگاه‌ رجالی‌، ابن‌نقطه‌ او را از ثقات ‌شمرده‌،
[۱۳] محمد بن‌ نقطه‌، الاستدراک‌، ج۱، ص۲۳۱، نسخه خطی‌ کتابخانه ظاهریه‌، شم ۴۲۳ حدیث‌.
اما ابن‌نجار به‌ اغلاط او اشاره‌ کرده‌ و ضبط او را مورد نقد قرار داده‌ است‌.
[۱۴] محمد بن‌ نجار، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۴، ص۷۱، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۴ق‌/۱۹۸۵م‌.

مذهب‌ فقهی‌ ابن‌مغازلی بنا به‌ گفته شاگردش‌ خمیس‌ حوزی‌، مالکی بوده‌ است‌،
[۱۵] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۳، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۱۶] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۸۲، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۱۷] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۱۰۰، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
ولی‌ کسانی‌ چون‌ ابن‌بطریق‌ که‌ او را از طریق‌ کتاب‌ مناقبش‌ شناخته‌اند، به‌ جهتی‌ نامعلوم‌ او را شافعی ‌دانسته‌اند.


مهم‌ترین‌ اثر ابن‌مغازلی‌ که‌ در آثار پیشینیان‌ بر آن‌ تکیه‌ شده‌ تاریخ‌ واسطِ مفقود اوست‌ که‌ خود ذیلی‌ بر تاریخ‌ واسط بحشل‌ بوده‌
[۱۹] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۲۰] محمد بن‌ نقطه‌، الاستدراک‌، ج۱، ص۲۳۱، نسخه خطی‌ کتابخانه ظاهریه‌، شم ۴۲۳ حدیث‌.
و مورد استفاده مؤلفانی‌ چون‌ سمعانی و ذهبی قرار گرفته‌ است‌.
سلفی‌ نیز در شرح‌ حال‌ جمعی‌ از عالمان‌ واسط اطلاعات‌ قابل‌ توجهی‌ را با واسطه خمیس‌ حوزی‌ از ابن‌مغازلی‌ نقل‌ کرده‌ است‌.
[۲۴] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۱۴۰‌، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.


۵.۱ - اثر مهم‌

دیگر اثر مهم‌ ابن‌مغازلی‌ کتاب‌ مناقب‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب‌ (علیه‌السلام) است‌ که‌ به‌ ویژه‌ بین‌ شیعیان ‌متداول‌ بوده‌ و کسانی‌ چون‌ ابن‌بطریق‌ حلی‌ در خصائص و عمده
[۲۷] یحیى بن‌ بطریق‌، عمده، ص ۲۷- ۲۸، قم‌، ۱۴۰۷ق‌
، اربلی ‌ در کشف‌ الغمه، ابن‌طاووس‌ در الطرائف‌، علامه حلی‌ در نهج‌ الحق‌ و مجلسی‌ در بحارالانوار در سطح‌ وسیعی‌ آن‌ را مورد استفاده‌ قرار داده‌اند.
کتاب‌ مناقب‌ در ۱۳۹۴ق‌ به‌ کوشش‌ محمدباقر بهبودی‌ در تهران‌ و بار دیگر در ۱۴۰۰ق‌/۱۹۸۰م‌ در بیروت‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ است‌.
[۳۳] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۳۴] محمد بن‌ نجار، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۴، ص۷۱، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۴ق‌/۱۹۸۵م‌.



گفته‌ شده‌ که‌ ابن‌مغازلی‌ در پایان‌ عمر خود به‌ بغداد آمد و پس‌ از چند روز در اثر حادثه‌ای‌ در دجله غرق ‌شد.
[۳۵] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۳۷] محمد ابن‌ نجار، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۴، ص۷۳، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۴ق‌/۱۹۸۵م‌.



۱. ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۲. علی ابن‌ مغازلی‌، مناقب‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۱، ص۱۳.    
۳. علی ابن‌ مغازلی‌، مناقب‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۱، ص۲۵.    
۴. علی ابن‌ مغازلی‌، مناقب‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۱، ص۴۳، به‌ کوشش‌ محمد باقر بهبودی‌، بیروت‌، ۱۴۰۰ق‌/۱۹۸۰م‌.
۵. علی ابن‌ مغازلی‌، مناقب‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۱، ص۱۸.    
۶. عبدالکریم سمعانی‌، الانساب‌، ج۳، ص۴۴۶، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۳ق‌/۱۹۶۳م‌.    
۷. عبدالکریم سمعانی‌، الانساب‌، ج۳، ص۴۴۶، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۳ق‌/۱۹۶۳م‌.    
۸. ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۲۰، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۹. ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۵۰، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۱۰. یاقوت حموی‌، معجم الادبا، ج۱۷، ص۲۱۵.
۱۱. عبدالکریم سمعانی‌، الانساب‌، ج۳، ص۴۴۶، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۳ق‌/۱۹۶۳م‌.    
۱۲. ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۳-۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۱۳. محمد بن‌ نقطه‌، الاستدراک‌، ج۱، ص۲۳۱، نسخه خطی‌ کتابخانه ظاهریه‌، شم ۴۲۳ حدیث‌.
۱۴. محمد بن‌ نجار، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۴، ص۷۱، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۴ق‌/۱۹۸۵م‌.
۱۵. ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۳، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۱۶. ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۸۲، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۱۷. ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۱۰۰، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۱۸. یحیی بن‌ بطریق‌، عمده، ص۲۱، قم‌، ۱۴۰۷ق‌.    
۱۹. ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۲۰. محمد بن‌ نقطه‌، الاستدراک‌، ج۱، ص۲۳۱، نسخه خطی‌ کتابخانه ظاهریه‌، شم ۴۲۳ حدیث‌.
۲۱. عبدالکریم سمعانی‌، الانساب‌، ج۳، ص۴۴۶، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۳ق‌/۱۹۶۳م‌.    
۲۲. محمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۱۶، ص۳۵۲، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.    
۲۳. محمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۱۷۳، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.    
۲۴. ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۱۴۰‌، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۲۵. یحیی بن‌ بطریق‌، خصائص‌ الوحی‌ المبین‌، ص۶۱، به‌ کوشش‌ محمد باقر محمودی‌، تهران‌، ۱۴۰۶ق‌.    
۲۶. یحیی بن‌ بطریق‌، خصائص‌ الوحی‌ المبین‌، ص۸۱.    
۲۷. یحیى بن‌ بطریق‌، عمده، ص ۲۷- ۲۸، قم‌، ۱۴۰۷ق‌
۲۸. علی اربلی‌، کشف‌ الغمه، ج‌۱، ص۱۴۹.    
۲۹. علی ابن‌ طاووس‌، الطرائف‌، ج۱، ص‌ ۱۵-۱۶، قم‌، ۱۴۰۰ق‌.    
۳۰. حسن حلی‌، نهج‌ الحق‌، ج۱، ص‌۲۱۳.    
۳۱. حسن حلی‌، نهج‌ الحق‌، ج۱، ص‌ ۲۶۱.    
۳۲. محمدباقر مجلسی‌، بحارالانوار، ج۱، ص۲۵، بیروت‌، ۱۴۰۳ق‌.    
۳۳. ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۳۴. محمد بن‌ نجار، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۴، ص۷۱، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۴ق‌/۱۹۸۵م‌.
۳۵. ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۳۶. عبدالکریم سمعانی‌، الانساب‌، ج۳، ص۴۴۶، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۳ق‌/۱۹۶۳م‌.    
۳۷. محمد ابن‌ نجار، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۴، ص۷۳، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۴ق‌/۱۹۸۵م‌.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌مغازلی»، ج۴، ص۱۷۸۸.    




جعبه ابزار