• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌دیری سعدالدین محمد بن عبدالله

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اِبْن دَیْری، سعدالدین محمد بن عبدالله بن سعد بن ابی بکر (۷۶۸- ۸۶۷ق/۱۳۶۷-۱۴۶۳م)، فقیه ، اصولی ، نحوی ، لغوی و تاریخ نویس می‌باشد.



ابن تغری بردی او را شیخ الشیوخ و نام آورترین فقیه شرق و غرب در روزگار خویش خوانده است.
[۱] ابن تغری بردی یوسف، النجوم الزاهرة، ج۱۵، ص۲۳۰، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
[۲] ابن تغری بردی یوسف، النجوم الزاهرة، ج۱۵، ص۴۵۵، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
عنوان «دیری» به جهت انتساب او به زادگاهش، «قریه دیر»، واقع در «مردا» از «جبل نابلس» یا به دلیل انتساب به «دیر» واقع در «مرداویین» بیت المقدس است.
[۳] سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۴۹، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
[۴] سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۲۷، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.



روزگار کودکی ابن دیری در بیت المقدس سپری شد. وی با هوشی سرشار و حافظه بسیار قوی، در همان کودکی قرآن و سپس کتاب های دیگری از جمله کنز و بخشی از منظومه و تمام مختصر ابن حاجب و مشارق عیاض را حفظ کرد. به قول سخاوی وی بیشترین بخش کتاب اخیر را در ۱۲ روز به یاد سپرد.
[۵] سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۴۹، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.

وی ابتدا نزد پدر خود فقه و معانی و بیان آموخت. سپس از کمال شریحی (سریحی) فقه و نحو ، از خیرالدین معانی و بیان، از شمس بن خطیب شافعی اصول فقه و نحو و از محب فاسی نحو آموخت.
[۶] سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۴۹، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
سرانجام در علم فقه و آگاهی از مدارک و اسناد دینی و خبرت و بصیرت در علم خلاف ، بلندآوازه شد.


در ۷۹۷ق/۱۳۹۵م زیارت حج به جای آورد و در همین سفر با «شمس قونوی» صاحب «دُرَر البحار» و «حافظ الدین بزازی» مؤلف جامع الفتاوی ، دیدار کرد.
[۷] سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۰، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.

ابن دیری بعدها چندین بار به حج رفت و به دمشق و قاهره سفر کرد و سرانجام در قاهره متوطن گردید و به جای پدر به سرپرستی مدرسه مؤیدیه گماشته شد و در «مدرسه ابن ابی الفرج» و «جامع الماردانی» به تدریس پرداخت.


پس از عزل بدرالدین محمود عینی، قاضی القضاة ، در زمان الملک العزیز یوسف بن الاشرف بن برسبای و به وساطت ملک ظاهر چقماق، بر مسند قضای مصر نشست.
[۸] مجیرالدین حنبلی ابوالیمن، الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، ج۱، ص۲۲۷، بیروت، ۱۹۷۳م.
این مقام نخست به ابن الهمام و امین آقسرایی پیشنهاد شد، لکن اینان با وجود ابن دیری، آن را نپذیرفتند
[۹] شوکانی محمد، البدر الطالع، ج۱، ص۲۶۴، بیروت، ۱۳۴۸ق.

وی این مقام را ۲۵ سال و تا ۶ ماه پیش از مرگش - که به سبب ضعف پیری از آن کناره گرفت - در اختیار داشت. بعد از استعفای ابن دیری، قاضی محب الدین ابن شحنه، قاضی القضاة حنفی به جای او نشست و برادر ابن دیری کاتب السّر شد.
[۱۰] ابن تغری بردی یوسف، النجوم الزاهرة، ج۱۶، ص۲۷۱، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.



وی به جهت فضل و دانش چنان شهرت یافته بود که وقتی رسول اَلظاهر، چقماق پیش شاهرخ پسر تیمور رسید، شاهرخ از حال ابن دیری جویا شد و از شنیدن خبر سلامت وی شادمان گردید.
[۱۱] سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۱، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
وی به علت تقوی و صلاح نیز چنان مورد اقبال عامه بود که مردم هنگام خشکسالی ، به وی التماس می‌کردند که دعا کند، باشد که به برکت دعای وی خداوند برای آن‌ها باران بفرستد.


ابن دیری سرانجام پس از ۹۹ سال زندگی درگذشت
[۱۲] سیوطی، نظم العقیان، ج۱، ص۱۱۵، به کوشش فیلیپ حتی، نیویورک، ۱۹۲۷م.
و جنازه وی به مؤیدیه حمل و در مقبره الظاهر خُشقدم به خاک سپرده شد.
[۱۳] سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۳، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.



از ابن دیری آثاری چند به جای مانده است که برخی از آن‌ها عبارتند از:
• السهام المارقة فی حدالزنادقة؛
[۱۴] سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.

نام این کتاب در برخی مآخذ «السهام المارقة فی کبد الزنادقة» آمده است.
• فتوی فی الحبس بالتهمة؛
[۱۵] سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۳، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.

تکملۀ شرح الهدایة سروجی. این اثر که نیمه تمام مانده در ۶ مجلد است و از باب «اَیمان» آغاز و به باب «مرتد» می انجامد.
• همچنین از وی منظومه بلندی به جا مانده که به «نعمانیة» شهرت دارد
[۱۶] سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳-۱۳۴، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.

حاجی خلیفه جزو آثار ابن دیری از رساله ای با نام «رسالة فی نوم الملائکة و عدمه» نام می‌برد.
[۱۷] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۸۹۶.

نام این رساله را شوکانی
[۱۸] شوکانی محمد، البدر الطالع، ج۱، ص۲۶۴، بیروت، ۱۳۴۸ق.
«رسالة فی نوم الملائکة هل هوکائن ام لا» و سخاوی «هل تنام الملائکة ام لا» ذکر کرده اند
[۱۹] سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.

• همچنین از رساله ای از او به نام «الکواکب النیّرات فی وصول ثواب الطاعات الی الاموات» نام برده شده است.
[۲۰] سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.
[۲۱] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۲۲.

کحاله نیز از رساله ای از او به نام «شرح المسایرة فی العقائد المنجیة فی الآخرة» اسم می‌برد.
[۲۲] کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱، ص۲۱۳، بیروت، ۱۹۵۷م.

اصل کتاب المسایرة... تألیف «کمال الدین محمد بن همام الدین عبدالواحد» مشهور به ابن همام متوفی در ۸۶۱ق/۱۴۵۷م است.
[۲۳] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ص۱۶۶۶.



(۱) ابن تغری بردی یوسف، النجوم الزاهرة، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
(۲) حاجی خلیفه، کشف الظنون.
(۳) سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.
(۴) سخاوی محمد، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
(۵) سیوطی، نظم العقیان، به کوشش فیلیپ حتی، نیویورک، ۱۹۲۷م.
(۶) شوکانی محمد، البدر الطالع، بیروت، ۱۳۴۸ق.
(۷) کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۹۵۷م.
(۸) مجیرالدین حنبلی ابوالیمن، الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، بیروت، ۱۹۷۳م.


۱. ابن تغری بردی یوسف، النجوم الزاهرة، ج۱۵، ص۲۳۰، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
۲. ابن تغری بردی یوسف، النجوم الزاهرة، ج۱۵، ص۴۵۵، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
۳. سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۴۹، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
۴. سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۲۷، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.
۵. سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۴۹، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
۶. سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۴۹، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
۷. سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۰، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
۸. مجیرالدین حنبلی ابوالیمن، الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، ج۱، ص۲۲۷، بیروت، ۱۹۷۳م.
۹. شوکانی محمد، البدر الطالع، ج۱، ص۲۶۴، بیروت، ۱۳۴۸ق.
۱۰. ابن تغری بردی یوسف، النجوم الزاهرة، ج۱۶، ص۲۷۱، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
۱۱. سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۱، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
۱۲. سیوطی، نظم العقیان، ج۱، ص۱۱۵، به کوشش فیلیپ حتی، نیویورک، ۱۹۲۷م.
۱۳. سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۳، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
۱۴. سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.
۱۵. سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۳، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
۱۶. سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳-۱۳۴، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.
۱۷. حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۸۹۶.
۱۸. شوکانی محمد، البدر الطالع، ج۱، ص۲۶۴، بیروت، ۱۳۴۸ق.
۱۹. سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.
۲۰. سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.
۲۱. حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۲۲.
۲۲. کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱، ص۲۱۳، بیروت، ۱۹۵۷م.
۲۳. حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ص۱۶۶۶.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌دیری»، ج۳، ص۱۲۱۳.    






جعبه ابزار