• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن ابی ذئب (دانشنامه‌بزرگ‌اسلامی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: ابن ابی ذئب.

اِبْن‌ِ اَبی‌ ذِئب‌، ابوحارث‌، محمد بن‌ عبدالرحمان‌ بن‌ مغیرة بن‌ حارث‌ بن‌ ابی‌ ذئب‌ (۸۰ -۱۵۹ق‌/۶۹۹ -۷۷۶م‌)، محدث‌، فقیه‌ و قاضی‌ مدنی‌. وی‌ از طائفة قریش‌ بود و مادرش‌ بُرَیْهَة بنت‌ عبدالرحمان‌ بن‌ حارث‌ بود.
[۱] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۲، ص۲۹۶-۲۹۷، بیروت‌، دارالکتب‌ العربی.



به‌ گفته ابن‌ خلکان‌ ابن‌ ابی‌ ذئب‌ از جمله‌ مشاهیر و راویان‌ حدیث‌ هم‌ عصر مالک‌ بن‌ انس‌ بود و بین‌ آن‌ دو الفت‌ و مودت‌ زیادی‌ وجود داشت‌.
[۲] ابن‌ خلکان‌، وفیات‌ الاعیان‌، ج۴، ص۱۸۳، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۹۶۸م‌.
احمد بن‌ حنبل‌ او را مردی‌ صالح‌، صدوق‌، ثقه‌، آمر به‌ معروف‌ و همانند سعید بن‌ مُسَیّب‌ و افضل‌ از مالک‌ بن‌ انس‌ دانسته‌ است.
[۳] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۲، ص۲۹۸، بیروت‌، دارالکتب‌ العربی.


از جمله‌ ویژگی‌های‌ ابن‌ ابی‌ ذئب‌ این‌ بود که‌ روایات‌ و احادیث‌ را حفظ می‌کرد و کتاب‌ و دفتر یادداشتی‌ نداشت
[۴] ابن‌ معین‌، یحیی‌، معرفة الرجال‌، ج۲، ص۵۲، به‌ کوشش‌ محمد مطیع‌ الحافظ، دمشق‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م.
، ابن‌ ابی‌ ذئب‌ در برخورد با خلفای‌ زمان‌ صریح‌ و در گفتن‌ سخن‌ِ حق‌ شجاع‌ بود.
[۵] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، ج۲، ص۲۹۸، تاریخ‌ بغداد، بیروت‌، دارالکتب‌ العربی‌.
[۶] نووی‌، محیی‌الدین‌، تهذیب‌ الاسماء و اللغات‌، ج۱، ص۸۶، قاهره‌، ادارةالطباعة المنیریة.
[۷] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، تذکرةالحفاظ،، ج۱، ص۱۹۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
[۸] ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، ج۷، ص۳۹۰-۳۹۱، حیدر آباد دکن‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.


او از فقهای‌ شهر مدینه‌ بود و در مسائل‌ دینی‌ فتوا می‌داد
[۹] ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، ج۷، ص۳۹۰، حیدر آباد دکن‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
[۱۰] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، ج۲، ص۳۰۱- ۳۰۵، تاریخ‌ بغداد، بیروت‌، دارالکتب‌ العربی.
[۱۱] نووی‌، محیی‌الدین‌، تهذیب‌ الاسماء و اللغات‌، ج۱، ص۸۶، قاهره‌، ادارةالطباعة المنیریة.
و مدتی‌ هم‌ منصب‌ قضا داشت.
[۱۲] ابن‌ ندیم‌، الفهرست‌، ج۱، ص۲۲۵، به‌ کوشش‌ فلوگل‌، لایپزیگ‌، ۱۸۷۱م.


ابن‌ ابی‌ ذئب‌ از افرادی‌ نظیر حارث‌ بن‌ عبدالرحمان‌ ( دایی‌ خود)، شُعبه‌ مولی‌ ابن‌ عباس‌،مُغیره‌ (برادر خودش‌)، سعید مَقُبری‌، زُهْری‌، صالح‌ بن‌ کثیر، عجلان‌ مولی‌ المشمعل‌، ابا جابر بیاضی‌، محمد بن‌ قیس‌، شُرَحبیل‌ بن‌ سعد و صالح‌ بن‌ نبهان‌ حدیث‌ نقل‌ کرده‌ است.
[۱۳] ابن‌ حجر، احمد، تهذیب‌ التهذیب‌، ج۹، ص۳۰۳-۳۰۴، حیدر آباد دکن‌، ۱۳۲۶ق‌/۱۹۰۸م.
[۱۴] مزی‌، یوسف‌، ج۱۶، ص۴۴۲-۴۴۳، تهذیب‌ الکمال‌، نسخه عکسی.


همچنین‌ راویانی‌ چون‌ ابن‌ مبارک‌، یحیی‌ بن‌ سعید قَطّان‌، احمد بن‌ یونس‌ یَرْبوعی‌، ابن‌ ابی‌ فُدَیْک‌، شَبابة بن‌ سَوّار و ابو نُعَیْم‌ از او احادیثی‌ را روایت‌ کرده‌اند.
[۱۵] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۷، ص۱۴۰، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و علی‌ ابوزید، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م.
[۱۶] نووی‌، محیی‌الدین‌، تهذیب‌ الاسماء و اللغات‌، ج۱، ص۸۶، قاهره‌، ادارةالطباعة المنیریة.


برخی‌ او را قَدَری‌ دانسته‌اند، ابن‌ حبان‌ می‌نویسد مالک‌ به‌ سبب‌ قَدَری‌ بودن‌ او از وی‌ دوری‌ می‌جست،
[۱۷] ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، ج۷، ص۳۹۱، حیدر آباد دکن‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
ذهبی‌ نیز نوشته‌ است‌ که‌ سلیمانی‌]] او را از قَدَریان‌ شمرده‌، در حالی‌ که‌، واقدی‌ و دیگران‌ این‌ امر را انکار کرده‌اند.
[۱۸] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، میزان‌ الاعتدال‌، ج۳، ص۶۲۰، به‌ کوشش‌ علی‌ محمد بجاوی‌، قاهره‌، ۱۳۸۲ق‌/ ۱۹۶۲م.


درباره ابن‌ ابی‌ ذئب‌ کتابی‌ به‌ نام‌ اخبار ابن‌ ابی‌ ذئب‌ در دست‌ است‌ که‌ سلیمان‌ ربعی‌ (د ۳۷۹ق‌/۹۸۹م‌) آن‌ را جمع‌آوری‌ نموده‌ است.
[۱۹] العش‌، یوسف‌، فهرس‌ مخطوطات‌ دارالکتب‌ الظاهریة، ج۱، ص۲۱۹، دمشق‌، ۱۳۶۶ق‌/ ۱۹۴۷م.
[۲۰] یوسف‌، فهرس‌ مخطوطات‌ دارالکتب‌ الظاهریة، دمشق‌، ۱۳۶۶ق‌/ ۱۹۴۷م.
نیز کتابی‌ به‌ نام‌ السنن‌ مشتمل‌ بر مسائل‌ فقهی‌ نظیرِ صلات‌، صیام‌ و زکات‌ به‌ وی‌ منسوب‌ است.
[۲۱] ابن‌ ندیم‌، الفهرست‌، ج۱، ص۲۲۵، به‌ کوشش‌ فلوگل‌، لایپزیگ‌، ۱۸۷۱م.


ابن‌ ابی‌ ذئب‌ در زمان‌ خلافت‌ مهدی‌ عباسی در ۷۹ سالگی‌ در حالی‌ که‌ از بغداد عازم‌ مدینه‌ بود، در حیره‌ درگذشت‌، و در کوفه‌ به‌ خاک‌ سپرده‌ شد.
[۲۲] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۲، ص۳۰۴- ۳۰۵، بیروت‌، دارالکتب‌ العربی.


(۱) ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، حیدر آباد دکن‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
(۲) ابن‌ حجر، احمد، تهذیب‌ التهذیب‌، حیدر آباد دکن‌، ۱۳۲۶ق‌/۱۹۰۸م.
(۳) خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، بیروت‌، دارالکتب‌ العربی.
(۴) ابن‌ خلکان‌، وفیات‌ الاعیان‌، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۹۶۸م.
(۵) ابن‌ معین‌، یحیی‌، معرفة الرجال‌، به‌ کوشش‌ محمد مطیع‌ الحافظ، دمشق‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م.
(۶) ابن‌ ندیم‌، الفهرست‌، به‌ کوشش‌ فلوگل‌، لایپزیگ‌، ۱۸۷۱م.
(۷) ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، تذکرةالحفاظ، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
(۸) ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و علی‌ ابوزید، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م.
(۹) ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، میزان‌ الاعتدال‌، به‌ کوشش‌ علی‌ محمد بجاوی‌، قاهره‌، ۱۳۸۲ق‌/ ۱۹۶۲م.
(۱۰) العش‌، یوسف‌، فهرس‌ مخطوطات‌ دارالکتب‌ الظاهریة، دمشق‌، ۱۳۶۶ق‌/ ۱۹۴۷م.
(۱۱) مزی‌، یوسف‌، تهذیب‌ الکمال‌، نسخه عکسی.
(۱۲) نووی‌، محیی‌الدین‌، تهذیب‌ الاسماء و اللغات‌، قاهره‌، ادارةالطباعة المنیریة.

۱. ↑ خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۲، ص۲۹۶-۲۹۷، بیروت‌، دارالکتب‌ العربی.
۲. ↑ ابن‌ خلکان‌، وفیات‌ الاعیان‌، ج۴، ص۱۸۳، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۹۶۸م‌.
۳. ↑ خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۲، ص۲۹۸، بیروت‌، دارالکتب‌ العربی.
۴. ↑ ابن‌ معین‌، یحیی‌، معرفة الرجال‌، ج۲، ص۵۲، به‌ کوشش‌ محمد مطیع‌ الحافظ، دمشق‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م.
۵. ↑ خطیب‌ بغدادی‌، احمد، ج۲، ص۲۹۸، تاریخ‌ بغداد، بیروت‌، دارالکتب‌ العربی‌.
۶. ↑ نووی‌، محیی‌الدین‌، تهذیب‌ الاسماء و اللغات‌، ج۱، ص۸۶، قاهره‌، ادارةالطباعة المنیریة.
۷. ↑ ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، تذکرةالحفاظ،، ج۱، ص۱۹۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
۸. ↑ ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، ج۷، ص۳۹۰-۳۹۱، حیدر آباد دکن‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
۹. ↑ ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، ج۷، ص۳۹۰، حیدر آباد دکن‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
۱۰. ↑ خطیب‌ بغدادی‌، احمد، ج۲، ص۳۰۱- ۳۰۵، تاریخ‌ بغداد، بیروت‌، دارالکتب‌ العربی.
۱۱. ↑ نووی‌، محیی‌الدین‌، تهذیب‌ الاسماء و اللغات‌، ج۱، ص۸۶، قاهره‌، ادارةالطباعة المنیریة.
۱۲. ↑ ابن‌ ندیم‌، الفهرست‌، ج۱، ص۲۲۵، به‌ کوشش‌ فلوگل‌، لایپزیگ‌، ۱۸۷۱م.
۱۳. ↑ ابن‌ حجر، احمد، تهذیب‌ التهذیب‌، ج۹، ص۳۰۳-۳۰۴، حیدر آباد دکن‌، ۱۳۲۶ق‌/۱۹۰۸م.
۱۴. ↑ مزی‌، یوسف‌، ج۱۶، ص۴۴۲-۴۴۳، تهذیب‌ الکمال‌، نسخه عکسی.
۱۵. ↑ ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۷، ص۱۴۰، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و علی‌ ابوزید، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م.
۱۶. ↑ نووی‌، محیی‌الدین‌، تهذیب‌ الاسماء و اللغات‌، ج۱، ص۸۶، قاهره‌، ادارةالطباعة المنیریة.
۱۷. ↑ ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، ج۷، ص۳۹۱، حیدر آباد دکن‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
۱۸. ↑ ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، میزان‌ الاعتدال‌، ج۳، ص۶۲۰، به‌ کوشش‌ علی‌ محمد بجاوی‌، قاهره‌، ۱۳۸۲ق‌/ ۱۹۶۲م.
۱۹. ↑ العش‌، یوسف‌، فهرس‌ مخطوطات‌ دارالکتب‌ الظاهریة، ج۱، ص۲۱۹، دمشق‌، ۱۳۶۶ق‌/ ۱۹۴۷م.
۲۰. ↑ یوسف‌، فهرس‌ مخطوطات‌ دارالکتب‌ الظاهریة، دمشق‌، ۱۳۶۶ق‌/ ۱۹۴۷م.
۲۱. ↑ ابن‌ ندیم‌، الفهرست‌، ج۱، ص۲۲۵، به‌ کوشش‌ فلوگل‌، لایپزیگ‌، ۱۸۷۱م.
۲۲. ↑ خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۲، ص۳۰۴- ۳۰۵، بیروت‌، دارالکتب‌ العربی.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ص۸۰۶.    


رده‌های این صفحه : تراجم | حدیث شناسی | درگذشتگان سال 159 (قمری) | علمای اهل سنت | علمای قرن دوم | محدثین اهل سنت
جعبه ابزار