آیات قضا و قدر (علوم قرآنی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیات قضا و قدر، آیات بیان کننده
قضا و قدر الهی را می‌گویند.
"
قضا " از
ریشه "قضی" گرفته شده و به معنای فیصله دادن به کاری (گفتاری یا فعلی، از
خداوند یا از
بشر ) است. معانی دیگر این واژه عبارتند از: انجام دادن کاری و فارغ شدن؛
عهد کردن؛ اعلام و
خبر دادن؛ کشتن و میراندن؛
حکم کردن؛ مقدر و حتم کردن؛ اراده و حکم و الزام که در
قرآن این واژه در همه این معانی به کار رفته است.
"قدر" (بر وزن فرس) و "قدر" (بر وزن فلس) در لغت به معانی "توانایی، قدرت، اندازه گیری، آماده سازی، قضا و حکم، تنگ گرفتن و… " است و همه این معانی نیز در
قرآن به کار رفته است.
اشاعره درباره معنای اصطلاحی "قضا و قدر" می‌گویند: "قضا" عبارت است از
اراده ازلی خدا به اشیا به ترتیبی که هستند. و "قدر" یعنی ایجاد اشیا به قدر و اندازه و میزان مخصوص و معین.
برخی دیگر گفته‌اند: "قضا"
علم اجمالی خداوند به اشیا و موجودات است و "قدر"
علم تفصیلی او. تعاریف دیگری نیز برای قضا و قدر ارائه شده است.
آیات دربردارنده مسئله قضا و قدر "آیات قضا و قدر" نامیده می‌شوند.
مانند: آیه ۲۱
سوره حجر (وان من شیء الا عندنا خزائنه وما ننزله الا بقدر معلوم)
؛ "و هیچ چیز نیست مگر آنکه گنجینه‌های آن نزد ماست و ما آن را جز به اندازه‌ای معین فرو نمی‌فرستیم".
آن گنجینه‌ها و خزائن اشیا که پیش
خدا است، قضای او، و آن چه به اندازه و مقدار معینی به این جهان می‌فرستد،
قدر و
تقدیر او است.
و همچنین آیات: ۵۱
سوره توبه ،
۴۲
سوره انفال ،
۳۸
سوره احزاب ،
۳۰
سوره دهر و ۲۹
سوره تکویر نیز به مسئله قضا و قدر اشاره دارد.
امام خمینی طبق مبانی فلسفی حقیقت قضای الهی را عبارت از صور مجرد عقلانی قائم به عقل می‌داند
و قائل است که قضای الهی بر مبنای
حکمت مشاء صوری است که به نحو
ارتسام به عقل قائم می‌باشد و بنابر نظر اشراقیون مثل افلاطونی که اشیا در آن به نحو تفصیل وجود دارند. بنابراین مُثل افلاطونی، قضای تفصیلی حق‌تعالی هستند، در حالی که عقل اول و سایر عقول بسیطه که مشتمل بر صور مادون می‌باشند قضای اجمالی حق‌تعالی هستند.
ایشان طبق مبانی عرفانی و با نگاه هستی‌شناختی عرفانی به بحث حقیقت قضا و قدر پرداخته و برای تبیین مسئله قضا و قدر از گونه‌های ظهور حق‌تعالی مدد گرفته است به این نحو که معتقد است حق‌تعالی هر آنچه را که در نظام هستی جلوه دارد به سه گونه ظهور می‌بخشد، ظهور اجمالی، ظهور تفصیلی علمی و ظهور تفصیلی عینی، ظهور اجمالی همان تعینات کثیره و احکام مفصل در نظام هستی پیش از تفصیل به گونه‌اندماجی در ذات اطلاقی و
غیب هویت مستهلک‌اند.
قدر علمی که همان حضرت اعیان ثابته و استعدادها و قابلیت‌های اشیاء است که به واسطه تجلی
فیض اقدس ظهور می‌یابد
و قدر عینی عبارت است از اقتضای تعینات و استعدادات در مراتب خلقی که همان ظهور تفصیلی خارجی می‌باشد.
•
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله«آیات قضا و قدر». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
