آزادی اندیشه (علوم قرآنی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آزادی اندیشه به معنای آزادی تعقّل است، وآزاداندیشی و تعقّل، زیربنای گزینش
درست هدف، مسیر و شیوه زندگی
و شرط برخورداری از هدایت الهی است.
قرآن،
در بیش از سیصد آیه، همگان را به تعقّل، تفکّر،
تدبّر و باز کردن چشم
عقل و بصیرت
و آزادی اندیشه دعوت کرده:
«... کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمُ الأَیـتِ لَعلَّکُم تَتفَکَّرونَ»
و با دعوت به ارتباط میان انسان‌ها و دادوستد فرهنگ‌ها
بهترین تشویق از آزادی اندیشه را به عمل آورده است
و اساس دعوت حق‌پرستان را بر بصیرت و برهان می‌داند
و از کسانی‌که بدون اندیشه عمل می‌کنند، سخت انتقاد می‌کند: «أَفلاَیَتدبَّرونَ القُرءانَ أَم عَلی قُلوب أَقفالُ‌ها = آیا به آیات
قرآن نمی‌اندیشند؟ یا (مگر) بر دل‌هایشان قفل‌هایی نهاده شده است؟»
قرآن، موضوع‌ها و منابعی را نیز برای اندیشیدن معرّفی فرموده که عبارتند از:
۱. آفاق
ازآن جمله
قرآن و تاریخ گذشتگان
۲. انفس
ودراین زمینه، آدمی را از گرفتار آمدن
در دام موانع درونی و برونیِ آزادی اندیشه، نظیر تقلید بی‌جا
از گذشتگان،
تعصّبهای غلط و جمود فکری به نام ارث مقدّس پدران،
پیروی بی‌دلیل از شخصیّت‌های اجتماعی
و... برحذر می‌دارد؛ بنابراین،
قرآن، بر اهمّیّت و لزوم آزاداندیشی تأکید
و بر ردّ کامل سخنان بی‌دلیل، به صورت قاعده مسلّم
قرآنی اصرار میورزد
و ضمن تبیین و مشخّص کردن نیکوترین گفتار که دعوت به سوی خدا است: «ومَن أَحسنُ قَولا مِمَّن دَعا إِلَی اللَّهِ و عَمِلَ صـلِحاً و قالَ إِنَّنِی مِنَ المُسلِمِین»
می‌فرماید: هدایت یافتن و خردمندی، ویژه بندگانی است که به سوی خدا می‌روند و از پرستش طاغوت گریزانند و با اندیشیدن
در گفتارهای گوناگون به گزینش نیکوترین می‌پردازند: «والَّذینَ اجتَنَبُوا الطّـغوتَ أَن یَعبُدو‌ها و أَنابوا إِلَی اللّهِ لَهمُ البُشرَی فَبَشِّر عِبادِ الَّذینَ یَستَمِعونَ القَولَ فَیتَّبِعونَ أَحسَنهُ أُولـَئِکَ الَّذینَ هَدَلـهُمُ اللّهُ و أُولـئِکَ هُم أُولُواالأَلبـَب».
بر این‌اساس، دست‌یابی به زندگی پاک و آرمانی بشرکه
در پرتو هدایت الهی حاصل می‌شود، به‌صورت انحصاری، از آزاداندیشی فرد وانتخاب نیکوترین سخنان برمی‌خیزد؛ لذا
قرآن با طرح شبهات ملحدان و مخالفان و بحث و مناظره پیامبران با آنان
همگان را به آزادی اندیشه تشویق می‌کند؛
بدین‌سان، اهمّیّت و لزوم آزادی اندیشه برای برخورداری از هدایت الهی آشکارتر و منطق آزاداندیشی، به صورت منطق مکتب نیرومند اسلام مشخّص می‌شود.
قابل توجّه است که این نوع آزادی
در صورت قدرت تشخیص و انتخاب، محدودیتی ندارد و آن‌چه به صورت نهی از تفکّر و اندیشه
در ذات خدا نقل شده، ارشادی است؛ یعنی با اندیشه
در ذات خدا به‌جایی نمی‌رسید
دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «آزادی»
