آرای فقهی ابن تیمیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابن‌تیمیه از علمای
اهل سنت و اندیشمند تأثیرگذار
سلفی است. در
فقه، تابع
مذهب حنبلی بوده ولی به سبب وسعت اطلاع در فقه و
حدیث و احاطه‌اش بر آراء مذاهب فقهی و اخذ آراء مستقل باعث گردید که او مجتهدی مستقل به شمار آید. وی درباره
نماز مسافر،
طلاق و
نکاح محلل،
زیارت قبور و برخی از مسائل فقهی دیگر دیدگاه خاصی بیان کرده است.
آرائی که ابن‌تیمیه مخصوصاً جدا و مستقل از مذاهب فقهی دیگر اظهار داشته و در آن فتوا داده، معدود است، اما همین مسائل معدود باعث شهرت او گشته و دشمنان بسیار برای او فراهم کرده و موجب آزار و حبس او شده است.
یکی از مسائل فقهی که او در آن مستقل از مذاهب دیگر فتوا داده، مسأله قصر
نماز در
سفر است.
او برای سفر حدی نمی‌شناسد و فرقی میان سفر کوتاه و سفر بلند نمی‌گذارد و می‌گوید: اصلی برای امتیاز میان سفر کوتاه و بلند در
کتاب خدا و
سنت رسول وجود ندارد و احکامی که معلق و مشروط به سفر است، مشروط به مطلق سفر است، چنان‌که فرموده است: «... وَ اِن‌ْ کُنْتُم‌ْ مَرْضی اَوْعَلی سَفَرِ...»
و در آن اشاره به حد سفر نشده، یا فرموده: «فَمَن‌ْ کان‌َ مِنْکُم‌ْ مَریضاً اَوْ عَلی سَفَرِ...»
که در آن نیز به حد و اندازه سفر اشاره نشده است.
ابن‌تیمیه در مسائل مربوط به
طلاق فتاوی خاص دارد:
وی طلاق به لفظ ثلاث را فقط یک طلاق می‌داند و بر خلاف
اهل سنت عقیده دارد که در طلاق حرام مانند طلاق حائض، طلاق واقع نمی‌شود.
ابن‌تیمیه در مسأله
حلف به طلاق دو رساله به نام‌های تحقیق الفرقان بین التطلیق و الایمان (در ۴۰ کرّاسه) و الفرب المبین بین الطلاق و الیمین (تقریباً در ۲۰ کراسه) و نیز رسائل دیگری در همین موضوعات دارد.
ابن‌تیمیه
تحلیل در طلاق را جایز نمی‌داند و در این باب رساله‌ای به نام «اقامة الدلیل علی ابطال التحلیل» دارد که در
مجموعة فتاوی ابن‌تیمیه چاپ شده است.
وی در این رساله می‌گوید: اگر مرد زن خود را سه بار طلاق دهد، آن زن بر او حرام می‌شود، مگر آن‌که آن زن شوی دیگری بکند و از او طلاق بگیرد و آن‌گاه بار دیگر با آن زن عقد نکاح بندد. این سنت پیغمبر است، و
اجماع امت بر آن است، اما اگر کسی با آن زن فقط به نیت تحلیل او برای شوی نخستین ازدواج کند، این ازدواج حرام و باطل است.
به گفته ابن‌تیمیه
نکاح محلل فقط در صورتی نافذ و درست است که شخص دوم فقط و فقط به قصد ازدواج دائم با آن زن نکاح کند و هیچ‌گونه قصد و نیتی برای طلاق و تحلیل او به شوی اولش نداشته باشد. وی تحلیل را، جز به نحوی که خود بیان کرده، یک
حیله شرعی می‌داند و هر حیله شرعی را به هر صورت و در هر یک از اقسام
معاملات و
عقود و
ایقاعات مردود می‌شمارد.
ابن‌تیمیه
زیارت قبور و مشاهد و اماکن مقدس و بنای عمارات بر آن را با استناد به احادیثی از قبیل «لعن اللّه الیهودَ و النصاری اتّخذوا قبورَ انبیائهم مساجدَ»، «فلا تتخذوا القبورَ مساجدَ فانی انهاکم عن ذلک» و «اللهم لاتَجعَل قَبری وَثَناً تُعبَد»،
بدعت می‌شمارد.
اگر چه مخاطب او در این سخن عامه مسلمانان است، اما لبه تیز حمله او در
منهاج السنة متوجه
شیعیان است که برای مراقد
ائمه اطهار (علیهم‌السلام) اهمیت و احترام خاصی قائل‌اند. وی در این باره کتابی هم به نام
الجواب نوشته است.
از آراء مستقل دیگری او این است که در تلاوت
آیات سجده،
وضو لازم نیست.
عبدالله بن
عمر بن خطاب و
بخاری صاحب
صحیح نیز بر این رأی بوده‌اند.
دیگر آن‌که اگر کسی در
ماه رمضان به گمان آن‌که شب شده است، افطار کند، قضای روزه بر او واجب نیست.
دیگر آن‌که در
بیع میوه به
عصیر آن، مانند بیع زیتون به روغن زیتون،
ربا نیست؛ هم‌چنین بیع نقره و طلا به ساخته‌هایی از آن‌ها، مانند گوشواره و دیگر زیور آلات، با تفاضل و قرار دادن مقدار زاید در برابر هنر و صنعتی که در آن زیورها به کار رفته است جایز است.
دیگر این‌که آب قلیل بر اثر تلاقی اشیاء نجس متنجس نمی‌شود، مگر در صورت تغییر رنگ و بو و نظایر آن‌ها و نیز وضوء به آب پاک خواه مطلق باشد یا مقید و مضاف جایز است.
برای مطالعه بیشتر به این مقالات مراجعه کنید:
ابن‌تیمیه؛
عقاید ابن‌تیمیه؛
عقاید کلامی ابن‌تیمیه؛
رد منطق ابن‌تیمیه؛
عقاید فلسفی ابن‌تیمیه؛
آرای حکومتی ابن‌تیمیه.
(۱) ابن‌بطوطه، رحلة، بیروت، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
(۲) ابن‌تیمیه، «الاکلیل»،
مجموعة الرسائل الکبری، بیروت، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
(۳) ابن‌تیمیه، «حقیقة مذهب الاتحادیین او وحدة الوجود»، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۴) ابن‌تیمیه، السیاسة الشرعیة، قاهره، دارالکتاب العربی.
(۵) ابن‌تیمیه، «العقیدة الحمویة الکبری»،
مجموعة الرسائل الکبری، بیروت، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
(۶) ابن‌تیمیه، کتاب الرد علی المنطقیین، بیروت، دارالمعرفة.
(۷) ابن‌تیمیه،
مجموعة التفسیر شیخ الاسلام ابن‌تیمیة، بمبئی، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۴م.
(۸) ابن‌تیمیه،
مجموعة الرسائل و المسائل، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۹) ابن‌تیمیه،
مجموعة فتاوی، مصر، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
(۱۰) ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویة، قاهره، دارالفکر.
(۱۱) ابن‌تیمیه، موافقة صحیح المنقول لصریح المعقول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌تیمیه»، شماره۱۰۰۸.
