آب حیات (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آب حَیات، نام چند کتاب است که دانشوران
مسلمان در موضوعات گوناگون تألیف کرده‌اند. از جمله این دانشوران
آزاد دهلوی،
محمدجعفر استرابادی،
خضری بک،
کمال پاشازاده،
عبدالرسول مدنی،
علی‌اکبر همدانی هستند. در این مقاله به بررسی کتب ایشان می‌پردازیم.
آزاد دهلوی، محمد حسین ملقب به شمس‌العلماء
مولوی (۱۲۴۵ـ ۱۳۲۸ق/۱۸۲۹ـ۱۹۱۰م). اثر او نخستین کتاب در باب ادبیات
اردو به همین زبان و متضمن شرح حال شاعران اردو زبان شبه قاره
هند است.
این کتاب شامل دو بخش است: بخش نخست آن دیباچه‌ای مفصل پیرامون زبان اردو و تکامل آن است؛ بخش دیگر به گزارش احوال سرایندگان اردو زبان و بررسی
شعر کلاسیک اردو اختصاص یافته است.
نویسنده با روشی نو و بر اساس معیارهای تازه، ادبیات اردو را بررسی کرده و نظراتی تازه ابراز داشته است. نثر او در این کتاب فصیح و زیباست. چاپ این کتاب نخستین بار در ۱۲۹۸ق/۱۸۸۱م در
لاهور صورت گرفته و پس از آن در ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م و بار دیگر در ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م در همین شهر تجدید چاپ شده است.
استرابادی، محمد جعفر بن ملاسیف‌الدین معروف به
شریعتمدار استرابادی تهرانی (د ۱۲۶۳ق/۱۸۴۷م)؛ کتاب او نوشته‌ای مختصر در
کلام شیعه به زبان پارسی است.
شریعتمدار در این رساله معانی
اصول دین را بر طبق اصول
مذهب شیعه جعفری بیان داشته و برای رسیدن به این هدف یکایک اصول این مذهب را بررسی کرده است.
در پاره‌ای از کتاب‌های فهرست، این کتاب فلک مشحون خوانده شده است.
ظاهراً اصل کتاب شریعتمدار استرابادی تا به حال چاپ نشده است.نسخه‌های خطی آن در
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، شورای ملی (سابق)، کتابخانه ملی، سنای سابق،
مدرسه فیضیه قم ،
کتابخانه موزه بریتانیا،
کتابخانه میرزا محمد طهرانی و
کتابخانه سیدآقا شوشتری در
نجف موجود است.
رساله آب حیات را یکی از شاگردان استرابادی در ۱۱۶ بیت به نظم درآورده است. این رساله منظوم در ۱۲۹۶ق/۱۸۷۶م همراه با برخی از رساله‌های عملی در
تهران به چاپ رسیده و بار دیگر در ۱۳۴۵ش با مقدمه‌ای از
سید احمد روضاتی در
اصفهان تجدید چاپ شده است.
نسخه‌های خطی این رساله منظوم در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و
کتابخانه آیت‌الله مرعشی محفوظ است.
خضری بک، از شاعران ترک‌زبان، که کتاب آب حیات او منظومه‌ای است به زبان ترکی که در ۹۸۹ق/۱۵۸۱م آن را پدید آورده است. این اثر جنبه پندآمیز دارد و در زمینه‌های اخلاقی است.
کمال پاشازاده، شمس‌الدین احمد بن سلیمان که کتاب او در ۱۳۰۴ق/۱۸۸۷م در
تهران به چاپ رسیده است.
ملاعبدالرسول کاشانی مدنی (۱۲۸۰ـ۱۳۶۶ق/۱۸۶۳ـ۱۹۴۷م) که اثر او آب حیات نام دارد و در ترجمه و شرح
دعای سمات است. وی آن را در ۱۳۵۴ق/۱۹۳۵م نگاشته است. در آخر کتاب دو
تقریظ منظوم
عربی و
پارسی اثر
محمد موسوی و
محمد صباغ تولایی درج شده است. این کتاب در ۱۳۱۹ش در
کاشان به چاپ رسیده است.
حاج میرزا
علی‌اکبر همدانی، معروف به صدرالاسلام و ملقب به دبیر الحاج (۱۲۷۰ـ۱۳۲۵ق/۱۸۵۳ـ۱۹۰۷م) که اثر وی منظومه‌ای است در زمینه‌های اخلاقی به سبک نان و حلوا و متضمن حدود ۱،۰۰۰
بیت که این‌گونه آغاز می‌شود:
رو رو ای دل فکر کار خویش کن فکر کار خویش را از پیش کن
این منظومه در ۱۳۱۴ق/۱۸۹۶م به خط نسخ زین‌العابدین محلاتی در چاپخانه آقا سید مرتضی، ظاهراً در تهران، به چاپ رسیده است. این چاپ چند تصویر نیز دارد.
دیگر کتاب‌هایی که دارای این عنوان است، اینها است:
۱. آب حیات در قوه باه، در بمبئی چاپ سنگی شده است.
۲. آب حیات، به زبان اردو درباره اخلاق و رفتارهایی که حیات جاودانی را سبب می‌شوند. این کتاب در هند چاپ شده است.
(۱) محمدحسین آزاد، آب حیات، لاهور، ۱۹۰۷م جم.
(۲) محمدحسین آزاد، آب حیات، به کوشش خلیفه سید محمد سالم، لاهور، ۱۹۱۳م (مقدمه).
(۳) آستان قدس، فهرست.
(۴) آقابزرگ، الذریعه؛ آیت‌الله مرعشی، فهرست خطی؛
(۵) محمد طاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، ۱۳۳۳ق.
(۶) سنای سابق، فهرست خطی.
(۷) شورای ملی (سابق)، فهرست خطی.
(۸) کتابخانه ملی، فهرست خطی.
(۹) خانبابا مشار، فهرست چاپی فارسی.
(۱۰) خانبابا مشار، مؤلفین چاپی فارسی و عربی.
(۱۱) منزوی، احمد، فهرست خطی فارسی.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «آب حیات (کتاب)»، ج۱، ص۱۵.
