کیفیة السلوک الی رب العالمین (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«کیفیة السلوک الی رب العالمین»، به
زبان عربی ، نام مجموعه‌ای است مشتمل بر چهار کتاب مهم از حکیم ترمذی در موضوع
عرفان عملی .
این مجموعه، مشتمل بر چهار کتاب زیر است:
۱. کیفیة السلوک الی رب العالمین: فاقد باب بندی و فصل بندی است.
۲. بیان الفرق بین الصدر و القلب و الفؤاد و اللب: شامل یک تصدیر و ۶ فصل است.
۳. منازل القربة: شامل یک تصدیر، ۷ مسئله و ۱۱ مستدرک است.
۴. اثبات العلل الشرعیة: شامل یک مقدمه و ۶۹ عنوان «ذکر علة...» است.
کیفیة السلوک الی رب العالمین: مصنف، نخست، چگونگی سلوک به سوی
خداوند سبحان را شرح می‌دهد و از مواطنی که سالک الی الله از آنها عبور می‌کند و ۶ موطن زیر است، سخن می‌گوید:
موطن «ا لست بربکم»؛
موطن دنیای دنی که ما الآن در آن زندگی می‌کنیم؛
موطن
برزخ ؛
موطن حشر؛
موطن
بهشت و
دوزخ ؛
موطن کشف.
سپس از گوشه نشینی و خلوت گزینی می‌گوید و آداب خلوت را بیان می‌کند و آداب ایستادن در پیشگاه حق را خاطرنشان می‌نماید و در پایان از مقام مردودون سخن می‌گوید.
بیان الفرق بین الصدر و القلب و الفؤاد و اللب: این رساله در ۶ فصل تدوین شده که به برخی از مباحث آن اشاره می‌شود:
ترمذی، در ابتدا، قلب را به عین
تشبیه می‌کند تا موقعیت هر کدام از آنها در مقام تشبیه معلوم گردد.
قلب، اصل است و صدر فرع.
صدر در قلب، به منزله سفیدی عین است در عین.
مثل فؤاد در قلب، همچون
مسجد الحرام است در داخل
مکه .
مثل لب در فؤاد، مانند نور بصر است در عین.
خدای متعال در
قرآن کریم ، انشراح و ضیق را همواره به صدر اضافه نموده است، نه به قلب، مانند: «فلا یکن فی صدرک جرح منه» و «و لقد نعلم انک یضیق صدرک». البته ضیق صدر رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و صدر کلیم علیه‌السّلام ، از جهت وسواس نیست که معمولا برای عامه ی مسلمین اتفاق می‌افتد، چون خداوند سبحان
انبیاء خودش را از وسواس
شیطان و منازعات نفوس در امان نگه داشته است، بلکه صدر آنها از گمراهی مردم ضیق می‌شود.
عمی و بصر همواره به قلب اضافه می‌شود، نه به صدر.
فؤاد، محل رؤیت و شهود است و قلب، محل
علم و
حکمت ، پس هر وقت این دو با هم اجتماع حاصل کنند، انوار غیبیه از طرف حق تعالی بر قلب سالک تجلی کرده و اسرار غیبی بر وی مکشوف می‌گردد.
لب، جبل اعظم و مقام اسلم است و قوام دین به آن است و انوار، همگی به آن بازمی گردد.
منازل القربة: رساله‌ای است که حکیم ترمذی در آن، تقرب سالک به خدا را بر اساس فرائض و نوافل تبیین می‌کند، سپس به بیان اسباب تقرب می‌پردازد و می‌گوید: کسانی که فرائض الهی را به نحو احسن به جای می‌آورند، آنها در واقع واصلین به حقایق امور هستند و در باب نوافل می‌گوید: اعظم نوافل، ترک شهوات است.
یکی از اسباب تقرب به خدا،
شکر است. شکر، انفتاح شی ء و انکشاف غطاست.
مؤلف پس از مبحث شکر، مسائلی را در مورد
تقوا ، دوست داشتن یا دوست نداشتن پارسایان گناه و نافرمانی را در پاره‌ای از اوقات، شرح این مطلب که خشیت، ناشی از علم به خدا و خوف، ناشی از مشاهده است، تعلق
روح به جسد، قلب و میراث انبیاء مطرح کرده است.
در این رساله مطالب مهمی نیز در قالب یازده مستدرک، در باره ی «ارزش و اهمیت نیت»، «قول پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم که فرموده: انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی»، «تفاوت معرفت و
ایمان و توحید»، «شرح بعضی از صفات جلالیه»، «شرح این فرمایش
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم : من رجا غیر فضلی و خاف غیر عدلی فلیطلب ربا سوای»، «لذت طاعت و عبادت»، «شرح این جمله: حب الدنیا راس کل خطیئة»، «حقیقت بسم الله»، «حمد»، «سواد اعظم» و «صفات مؤمن» بیان شده است.
اثبات العلل الشرعیة: حکیم ترمذی در این رساله، به ذکر علت و
فلسفه بسیاری از دستورات و احکام دینی، از قبیل اقرار به توحید،
وضو ، مواضع وضو،
غسل جنابت ،
نماز ، رو به قبله کردن در وقت نماز، تکبیر، ثناء، استعاذه،
قرائت ،
رکوع و... پرداخته است؛ مثلا در باره علت تکبیر می‌گوید: آدمی به خاطر کبری که در وجود اوست، خدا را نافرمانی می‌کند؛ بنابراین، وقتی برای پوزش خواهی از آنچه کرده است، در برابر او می‌ایستد، بزرگی را به او تسلیم می‌کند و این را با گفتن «الله اکبر»، به زبان می‌آورد؛ چه،
خداوند خود، در
قرآن فرمان داده: «و کبره تکبیرا»
؛ یعنی کبر و بزرگی را به او تسلیم کن.
کتاب، توسط عاصم ابراهیم کیالی، تحقیق و تصحیح شده است. وی در آغاز کتاب، به معرفی حکیم ترمذی و آثار او پرداخته است. فهرست محتویات، در پایان کتاب ذکر شده است. پاورقی‌ها به توضیح پاره‌ای از واژه‌ها و ذکر منابع
روایات و
احادیث ، اختصاص یافته است.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
