کَثیرٍ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کَثیرٍ:(وَ فَضَّلْناهُمْ عَلَى كَثيرٍ) «کَثیرٍ» در اصل به معنى «بسيار يا فراوان» و
نقیض «
قلیل» است.
به موردی از کاربرد «کَثیرٍ» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ في الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُم مِّنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلَى كَثيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنا تَفْضيلًا) «ما فرزندان
آدم را گرامى داشتيم؛ و آنها را در صحرا و
دریا، بر مركب‌هاى راهوار سوار كرديم؛ و از نعمت‌هاى پاكيزه به آنان
روزی داديم؛ و آنها را بر بسيارى از موجوداتى كه
خلق كرده‌ايم، برترى بخشيديم.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند:
جمله
(وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى كَثيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضيلًا) دلالت دارد بر اين‌كه موجوداتى هستند كه خدا انسان را بر آنها برترى نداده، و آن موجودات جز ملائكه نمى‌تواند باشد، براى اين‌كه مى‌دانيم انسان از تمامى موجودات سواى ملائكه برترى دارد، و اين خود مطلبى اتفاقى است.
و
وجه فساد آن اين است كه آن مطلبى كه آيه شريفه متعرض آن است برترى از حيث
وجود مادى دنيوى است، و ملائكه به چنين وجودى اصلا موجود نيستند، جواب ديگرى هم كه بعضى از اين گفتار داده‌اند به همين جواب ما بر مى‌گردد، و آن اين است كه گفته‌اند: بطور مسلم منظور از اين برترى برترى در
ثواب نيست، زيرا برترى در ثواب ابتداء صحيح نيست، چون ثواب بستگى به عمل و اطاعت دارد، بلكه مراد از آن برترى در فنون نعمت‌هاى دنيايى است كه خداوند در دنيا به موجودات ارزانى داشته است.
و اما اين جواب ديگرى كه بعضى داده‌اند و گفته‌اند: كه كلمه
کثیر در آيه به معناى جميع و
کلمه من بيانيه است، و معنايش اين است كه ما انسان را از هر چه كه خلق كرده‌ايم با همه كثرتشان برترى داده‌ايم صحيح نيست، و بلكه جواب سخيف و بى پايه‌اى است كه نه خود كلام خدا به آن دلالت دارد و نه سياق كلام.
مکارم شیرازی در
تفسیر نمونه می‌فرمایند:
مى‌خواهيم بدانيم «كثير» در آيۀ مورد بحث كه مى‌گويد: «ما بنى آدم را بر بسيارى از مخلوقات خود برترى بخشيديم» به چه معنى آمده است؟
بعضى از مفسران آيۀ
فوق را
دلیل بر
فضیلت فرشتگان بر كل بنى آدم دانسته‌اند، چرا كه قرآن مى‌گويد ما انسان‌ها را بر بسيارى از مخلوقات خود برترى داديم، و طبعا گروهى در اين‌جا باقى مى‌ماند كه انسان برتر از آنها نيست و اين گروه جز فرشتگان نخواهند بود.
ولى با توجه به آيات آفرينش آدم و سجود و
خضوع فرشتگان براى او و تعليم علم اسماء به آنها از سوى آدم، ترديدى باقى نمى‌ماند كه انسان از
فرشته برتر است.
بنابراين، «كثير» در اين‌جا به معنى «جميع» خواهد بود و به گفتۀ مفسر بزرگ
طبرسی در
مجمع البیان، در قرآن و مكالمات
عرب، بسيار معمول است كه اين كلمه به معنى جميع مى‌آيد.
طبرسى مى‌گويد، معنى جمله اين است: «انا فضلناهم علي
من خلقناهم و هم كثير.»
«ما انسان را بر ساير مخلوقات برترى بخشيديم و ساير مخلوقات بسيارند.»
قرآن دربارۀ شياطين مى‌گويد:
(وَ أَكْثَرُهُمْ كاذِبونَ) بديهى است كه شياطين همه دروغ‌گو هستند نه اكثر آنها.
به‌هرحال اگر اين معنى را خلاف ظاهر بدانيم آيات آفرينش انسان قرينۀ روشنى براى آن خواهد بود.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «کثیر»، ج۴، ص ۳۹.
